Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms "Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung"
Nicolaus Eymericus. Henricus Schoenvelt. Bernardus Guidonis. Documenta de inquisitione. Manuale inquisitionis haereticae pravitatis
Papier, Pergament — 252 Bl. — 29,5 x 21,5 cm — Magdeburg, Erzdiözese (?) — 14. und 15. Jh.
Aus drei Teilen zusammengesetzt: I 1ra–210vb, II 211r–217v, III 218r–247v. Lagen: VIII (16). VIII–1 (28)! VIII (44). VI (56). 2 VII (84). VI (96). VI–2 (106). VIII (122). VII (136). VIII (152). II–1 (154)! 2 XIV (210). VI–4 (217)! I (219). XIV (247). Bleistiftfoliierung modern: 1–247, Zählfehler: Nach Bl. 28 drei leere Bl. ungez., nach Bl. 154 ein leeres Bl. ungez., nach Bl. 217 ein leeres Bl. ungez. Im gesamten Codex Marginalien, Glossen und Nota-Zeichen von einer Hand, vermutlich von einem Besitzer oder Benutzer, z. B. 199ra contra beghardos; 199rb contra beghardos et beghinas; 202va Iohannes XXII. Inhibicio contra fingentes et assumentes novam religionem preter approbatis; 203va contra beghinas in clementinis de religiosis domibus; 203vb Iohannem episcopum Argentinensem contra beghardos et begwinas. Hinweisfunktion haben auch die Umrißzeichnungen von Gesichtsprofilen am Spaltenrand (192vb, 233ra).
Pappdeckelband mit gebrochenem Rücken und Kiebitzpapierüberzug des ausgehenden 18. oder frühen 19. Jh. wie bei Cod. Guelf. 314 Helmst. aus der Werkstatt des Buchbinders Anton Friedrich Wirck in Helmstedt.
Herkunft: Die drei Teile der Sammelhandschrift könnten in der Erzdiözese Magdeburg oder den angrenzenden Gebieten entstanden sein, für die 1399 zusätzliche Inquisitoren aus dem Predigerorden bestellt wurden (s. Bl. 209rb–vb). Ob der Dominikaner Henricus Schoenvelt Auftraggeber oder Besitzer der Handschrift war bzw. einige Passagen, darunter seine eigenen, hier unikal überlieferten Texte, selbst geschrieben hat, ist möglich, kann aber nicht endgültig bewiesen werden. Vgl. zu ihm jetzt Consilium contra Valdenses; 199rb–245va Anstreichungen mit Rötelstift, z. T., wie 233vb, zur Druckvorbereitung), ist unbekannt. Die Inhaltsangabe auf Bl. 1r (Jus Inquisitorum haereticae pravitatis, im 17. oder 18. Jh. ergänzt: Simul inest Eymerici Directorium Inquisitorum) stammt jedoch nicht von Flacius, sondern wie in Cod. Guelf. 277 Helmst. von der Hand eines Mitarbeiters oder Sekretärs der Centuriatoren. — Zusammen mit der übrigen Bibliothek des Matthias Flacius Illyricus am 20.4.1597 von Herzog Heinrich Julius von Braunschweig-Lüneburg erworben, 1614 im Gesamtkatalog der Wolfenbütteler Hofbibliothek von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 296 [291]) unter den Papalia Miscellanea mit der Signatur Y 24 entsprechend der Inhaltsangabe als Jus Inquisitorum haereticae pravitatis nachgewiesen. — 1618 aus Wolfenbüttel in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt. 1644 im Katalog der Helmstedter Universitätsbibliothek (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 2v) ausführlich unter den Theologici [MSSti] in folio beschrieben, auf dem VS die zugehörige Helmstedter Signatur T. F. 29. Im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 624 aufgeführt.
, Dominican Inquisition in the Archdiocese of Mainz (1348–1520), in: , 311–393, hier 376–379, 386–390. — Wann und woher der Codex in des Besitz von Matthias Flacius Illyricus gelangte (228vb Rubrik:consilia procedurali per l'inquisizione medievale (1235–1330), Bologna 2011, VII, CV–CVI (Sigle W). — , I , 456. — — , Inquisitoren-Handbücher. Papsturkunden und juristische Gutachten aus dem 13. Jahrhundert mit Edition des Consilium von Guido Fulcodii, Wiesbaden 2014 (MGH Studien und Texte 56), 23 (Sigle W). , 97, 198, 229.
Nr. 349. — , 418. — , 135f. — , Zeugnisse des Inquisitors Hinrich Schoenvelt in einer Nicolaus-Eymericus-Handschrift, in: Vera lex historiae. Studien zu mittelalterlichen Quellen. Festschrift für Dietrich Kurze zu seinem 65. Geburtstag, hrsg. von , und , Köln, Wien, Weimar 1993, 247–275, pass. — , 186f., 229. — , 182. —I
Papier, Pergament — 214 Bl. — 29,5 × 21,5 cm — Magdeburg, Erzdiözese (?) — 15. Jh., 1. Viertel
Papier Pergament Papier, das jeweils äußerste und innerste Doppelbl. jeder Lage Pergament. Wasserzeichen: Anker mit einkonturigen Flunken, darunter einkonturiges Kreuz: DE9090-PO-123117 (1404), DE9090-PO-123145 (1403). Ochsenkopf mit Augen, Nase und weiteren Gesichtsmerkmalen, darüber Kreuz, Stern an Stange: 2261 (1399–1406). Buchstabe P (mehrere Typen, nicht nachweisbar). Lagen: VIII (16). VIII–1 (28)! VIII (44). VI (56). 2 VII (84). VI (96). VI–2 (106). VIII (122). VII (136). VIII (152). II–1 (154)! 2 XIV (210). Reklamanten, meist durch Beschnitt verloren, erhalten 16v, 44v, 56v, 84v, 96v und 182v. Bl. 102 längs halbiert. Bl. 1ra–154avb Schriftraum: 19 × 12 cm, zweispaltig (Spalten ca. 5,5 cm breit), je nach Hand 45–55 Zeilen. Bl. 155ra–210vb Schriftraum: 23 × 15,5 cm, zweispaltig (Spaltenbreite innen 7 cm, außen 6,5 cm), je nach Hand 42–52 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von fünf Händen, Hand 1: 1ra–22va und 29ra–101vb; Hand 2 (Henricus Schoenvelt): 23ra–28ra und 102ra–106vb sowie die Marginalien 29r–36r; Hand 3: 107ra–154vb; Hand 4: 155ra–197va; Hand 5: 197va–210rb. 1ra–155ra, 173va–184rb und 197va–198rb rubriziert, 1ra–154vb zusätzlich rubrizierte Kolumnentitel, meist einfache rote Lombarden, 199ra–210rb braune Lombarden mit Rahmen und Muster. Am Beginn der einzelnen Texte und Abschnitte schlichte rote Initialmajuskeln über 6–8 Zeilen, z. T. mit weißen Mustern im Buchstabenstamm, 107ra rot-braune Fleuronnéeinitiale T als littera duplex über 6 Zeilen.
VI/1, 213 (1412, weitere Typen nicht nachweisbar). Schwert ohne Beizeichen:1ra–173vb Directorium inquisitorum variis documentis auctum. Frater Nycolaus Eymerici ordinis fratrum Predicatorum … inquisitor heretice pravitatis … venerabilibus patribus fratribus eiusdem ordinis … salutem et pravitatis heretice labem ferventi spiritu extirpare. Ne pia sancte inquisicionis negocia cetui fidelium quam plurimum necessaria … — … de quibus corde contriti ac ore confessi fuerunt plenam veniam indulgemus etc. Amen etc. Der Text enthält: (1ra–vb) Epistula dedicatoria, (1vb–22va) Liber I, (22vb-26rb) Tabula libri I, (29ra–101vb) Liber II, (107ra–173vb) Liber III. Mit anderen Zusatztexten auch in Cod. Guelf. 279 Helmst., 1ra–173vb, dort auch zur Parallelüberlieferung, zur Ausgabe und zur Literatur wo jeweils auch diese Hs. genannt ist, vgl. außerdem: , 106–109 Nr. 39 (108 Hs. genannt); , 111, 422f. (Hs. genannt); , 487 (Hs. genannt). Außerdem sind in den laufenden Text eingefügt:
(26v) : Articuli haeretici flagellatorum in Thuringia. ›Heretici modernis temporibus per Thuringiam dispersi credunt et docent articulos infrascriptos‹. Primus: Quod deus Romana ecclesia abiecta ante 56 annos novam legem inchoavit per flagellatores quos tunc in mundum destinavit … — … in terram prosternere secundum ritum et modum quem noscuntur flagellatores olim observasse. 16 Quod Conradus Smyt heresiarcha istorum didicit predicta omnia in Walkenrede ut asseruit de antiquis libris monachorum. Druck: Zeugnisse (s. oben), 264f. Nr. I (nach dieser Hs.). Literatur: , Geißler in Thüringen. Die Entstehung einer spätmittelalterlichen Häresie, Berlin 2012 (Hallische Beiträge zur Geschichte des Mittelalters und der Frühen Neuzeit 10), 315–352 (318–320, 322–325, 341, 344 und 351 Hs. genannt).
(27ra–28ra) : Sermo de traditione relapsi haeretici (Brandenburg, 1411). ›Sermo generalis quem feci in Brandenborch anno domini Mo CCCCXIo tradendo quendam relapsum curie seculari etc.‹ Secundum consuetudinem officii mei laudabilem in presenti actu quatuor principaliter extant facienda. Nam primo est verbum dei de fide catholica generaliter predicandum … — … et ex isto descendi ad prosequcionem articulorum fassatorum etc. Druck: Zeugnisse (s. oben), 265–268 Nr. II (nach dieser Hs.). – 28rb–vb leer, danach drei ungez. leere Bl.
(102ra–106rb) : Manuale inquisitionis haereticae pravitatis. ›Forma quedam communis citacionis‹. Frater N. sacre theologie et ordinis fratrum Praedicatorum professor ac in certis Almanie partibus et provinciis presertim per provinciam Bremensem heretice pravitatis auctoritate apostolica inquisitor … fideliter obedire. Vobis et cuilibet vestrum sub penis contra inobedientes … — … in hanc publicam formam redegi signoque meo solito una cum appensione sigilli eiusdem ut premittitur signavi in evidencius testimonium premissorum requisitus specialiter et rogatus. – 106v leer. Druck: Zeugnisse (s. oben), 268–275 Nr. III (nach dieser Hs.).
174ra–195va Practica inquisitionis haereticae pravitatis (liber IV tantum). ›Tractatus de potestate inquisitorum. Et est quarta pars Bernardi Gwidonis‹. Circa officium inquisicionis heretice pravitatis in presenti opusculo tria principaliter consideranda occurrunt: Primo de eius commissione secundo de eius seu inquisitoris iurisdictione … — … non sit processus de foris sive per notam cupiditatis sive onus crudelitatis. Der Text ist stellenweise gekürzt und bearbeitet. Druck: Practica inquisitionis heretice pravitatis auctore Bernardo Guidonis O.F.P., hrsg. von , Paris 1886, 174–233. Literatur: 630; 2, 329 Nr. 30.
:196ra–198ra Consilium de quibusdam dubitabilibus inquisitionis haereticae pravitatis (recensio brevior). Incipiunt consilia Guidonis Fulcodii de mandato sedis apostolice qui postea factus est Clemens papa IIII super inquisicionem hereticorum facienda commissa fratribus Predicatoribus … et dubia sunt suborta. Primo igitur queritur post iniunctum negocium inquisicionis ipsis fratribus ordinarii possunt procedere in eodem … — … hec omnia scripsi ad consultaciones vestras prout a domino papa cuius correctioni dicta et responsiones meas subicio acceperam in mandatis. Ungedruckt, zu dieser kurzen Fassung (Version VI, einziger bekannter Textzeuge) vgl. Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 223 (diese Hs., Sigle W). Ausgaben und Literatur zum Text s. unten, 223rb–228va.
:198ra–b Sententia de inquisitoribus in Lombardia et Marchia (Orvieto, 5.10.1291). In nomine domini Amen. Anno domini Mo CCo XXIo indictione prima die veneris in Octobri in palacio domini Urbeveterani in Urbe Veteri … Nycolaus papa quartus sedens in camera sua pro tribunali volens dirimere questiones que versabantur inter fratrem Paganum Placentinum de Vicedominis inquisitorem heretice pravitatis in Lombardia et fratrem Bonamvitam de Mantua inquisitorem hereticorum in Marchia … — … ad summum pontificem qui de inventis de episcopo habeat iudicare. Die Datierung ist verderbt. Edition: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 181–184 Nr. 189 (mit dieser Hs., Sigle W). Literatur: , Inquisitori veneti del Duecento, in: Collectanea franciscana 30 (1960), 398–452, ND in: , Eretici e inquisitori, Bd. 1: Il Duecento, Rom 1986 (Bibliotheca Seraphico-Capuccina 31), 139–217, hier 148–150; , Frate Lanfranco da Bergamo, gli inquisitori, l'ordine e la curia Romana, in: , 157–204, hier 171–191.
198rb–vb Bulla 'Ex eo quod' (Extravag. com. 5.3.1, Rom, 2.3.1304). Benedictus episcopus servus servorum dei dilectis filiis inquisitoribus heretice pravitatis in Lombardia salutem et apostolicam benedictionem. Ex eo quod quedam notata in quadam decretali a felicis recordacionis Bonifacio papa VIIIo predecessori nostra edita continet … — … Romani pontificis mandaremus reddi reddatis. Datum Laterani VI nonas Marcii pontificatus nostri anno primo. Druck: 2, 1290f. (weicht teilweise ab).
:199ra–b Bulla 'Imminente nobis cura' (pro Ludovico de Caliga inquisitore, Rom, 15.4.1368). Urbanus episcopus servus servorum dei universis archiepiscopis et episcopis … per Allemanniam constitutis salutem et apostolicam benedictionem. Imminente nobis cura gregis dominici ex officio pastorali sollerter vigilare nos convenit … — … apud deum et sedem predictam possit exinde merito commendari. Datum Rome apud sanctum Petrum XVII kalendas Maii pontificatus nostri anno VI. Druck: , 336f. (nach dieser Hs.); , 169–171 Nr. 13.
:199rb–200vb Diploma 'Prae cunctis mentis nostrae' (pro Walthero Kerlinger inquisitore, Lucca, 17.6.1369). In nomine sancte et individue trinitatis feliciter Amen. Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Boemie rex ad perpetuam rei memoriam. Pre cunctis mentis nostre desiderabilibus tota mente optantes fidei incrementa … — … Presencium sub imperialis nostre maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum in civitate nostra Lucana anno domini MCCC sexagesimo nono indictione septima XV kalendas Julii regnorum nostrorum anno vicesimo tercio imperii vero quintodecimo. Druck: , 356–362 (nach dieser Hs.); 1, 218–221 Nr. 213 (mit falschem Datum); , Aus der Kanzlei Kaiser Sigismunds, in: Archiv für Österreichische Geschichte 59 (1880), 168–172. Literatur: 8, 758f. Nr. 7286; , 83 Nr. 10; , 98, 133f., 141 (Hs. genannt); , Contra haereticam pravitatem – Zu den Luccheser Ketzergesetzen Karls IV., in: Studia Luxemburgensia. FS Heinz Stoob zum 70 Geburtstag, hrsg. von und , Warendorf 1988 (Studien zu den Luxemburgern und ihrer Zeit 3), 285–311.
:200vb–201ra Bulla 'Sedes apostolica' (Avignon, 7.6.1371). Gregorius episcopus servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam. Sedes apostolica katholice fidei defensatrix precipua … — … tenore presencium approbamus ratificemus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum … Si quis autem … Datum Avinione V idus Iunii pontificatus nostri anno primo. Auch in Cod. Guelf. 402 Helmst., 75v. Druck: , 364–366 (nach dieser Hs.); 1, 221f. Nr. 213. Literatur: , 141 mit Anm. 38 (Hs. genannt); 4, 434 Nr. 1 (auch zu den übrigen hier enthaltenen Briefen).
:201rb–202ra Diploma 'Commisso nobis caelitus' (Trier, 17.2.1378). Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Bohemie rex venerabilibus Treverensi archiepiscopo … dilectis graciam suam et omne bonum. Commisso nobis celitus imperialis officii regimine cui dante domino feliciter presidemus … — … Presencium sub imperialis nostre maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum Treveris anno domini MCCC 78 indictione prima 13 kalendas Marcii regnorum nostrorum anno 32 imperii vero 33 [recte: 23]. Druck: , 388–392 (nach dieser Hs.); 1, 225–228 Nr. 218 (beide mit falschem Datum). Literatur: 8, 773 Nr. 7461.
:202ra–va Bulla 'Ex iniuncto nobis' (Avignon, 7.4.1374). Gregorius episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus Coloniensi Treverensi Moguntinensi archiepiscopis … ad quos presentes litere pervenerint salutem et apostolicam benedictionem. Ex iniuncto nobis ex alto pastorali officio angimur et tenemur animarum saluti prospicere … — … facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mencionem. Datum Avinione septimo idus Aprilis pontificatus nostri anno quarto. Auch in Cod. Guelf. 311 Helmst., 118va–119va, vgl. dort zu Ausgaben und Literatur.
:202va–203rb Bulla 'Sancta Romana' (Extravag. Jo. XXII. 7.un., Avignon, 30.12.1317). Auch in Cod. Guelf. 311 Helmst., 120ra–va (dort zum Text), 381 Helmst., 245r–v.
:203rb Bulla 'Ne nimia' (X 3.36.9, Rom, 30.11.1215). Druck: 2, 607; , 242 Nr. 13. Literatur: 1, p. 437f.
:203rb–va Bulla 'Religionum diversitatem' (VI 3.17.un., Lyon, 17.6.1274, prima pars tantum). Religionum diversitatem nimiam ne confusionem induceret generale concilium consulta prohibicione vetavit … — … perpetue prohibicioni subicimus et quatenus processerant revocamus … (Text bricht ab). Druck: 2, 1054f.; , 326f. Nr. 23.
:203va–b Bulla 'Cum de quibusdam' (Clem. 3.11.1, 1317). Auch in Cod. Guelf. 43.3 Aug. 2°, 19r–v. Druck: 2, 1196; , 374 Nr. 16. Literatur: 2, 638 Nr. 1.
:203vb–204rb Bulla 'Lectae coram nobis' (Avignon, 1318). Iohannes episcopus servus servorum dei etc. fratri Iohanni episcopo Argentinensi etc. Lecte coram nobis et fratribus nostris tue fraternitatis litere continebant esse in dyocesi tua et in pluribus Alamannie partibus in copiosa multitudine mulieres … — … pravi fermenti commixtio non corrumpat. Nulli ergo omnino et cetera. Druck: , 630–632 Nr. VII (nach dieser Hs.); , 148–153 Nr. 4 (mit dieser Hs.). Literatur: , 94 mit Anm. 19 (Hs. genannt).
:204va–205ra Bulla 'Ratio recta' (Extravag. com. 3.9.un., Avignon, 13.8.1317). Vgl. Cod. Guelf. 311 Helmst., 119va–120ra.
:205ra–va Supplicatio in favorem beginarum in Alemannia (Rom, 7.1.1394). Beatissime pater. In diversis civitatibus et locis Almanie ab antiquo fuerunt et hodie sunt nonnulli persone utriusque sexus que propter deum seculum reliquentes … — … et cum ceteris non obstantibus et clausulis opportunis ut in formula etc. Fiat ut petitur p. Sine aliqua limitacione p. Datum Rome apud sanctum Petrum septimo idus Januarii anno quinto. Ging vermutlich dem Vidimus unten, 213v–214v, voraus. Druck: , 674f. Nr. XXI (nach dieser Hs.); 1, 235f. Nr. 238. Vgl. dazu , Sisters and brothers of the common life. The Devotio Moderna and the world of the later Middle Ages, Philadelphia 2008 (The Middle ages series), 103f. (343 Anm. 106 Hs. genannt).
205va–206ra Bulla 'Sedis apostolicae' (Rom, 31.3.1395). Bonifacius episcopus servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam. Sedis apostolice providencia circumspecta heretice pravitatis labe respersis quorum nequicia serpit ut cancer … — … concessionibus huiusmodi et aliis contrariis non obstantibus quibuscumque. Nulli ergo omnino etc. Datum II kalendas Februarii anno sexto. Druck: , 409f. (nach dieser Hs.); 1, 256f. Nr. 241 mit falschem Jahresdatum. Vgl. dazu , 353 (Hs. genannt).
:206ra–207vb Diploma 'Prae cunctis mentis nostrae' (ad inquisitores, Lucca, 17.6.1369). In nomine sancte et individue trinitatis feliciter Amen. Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Bohemie rex ad perpetuam rei memoriam. Honorabilibus et religiosis viris Walthero Kerlinger … Lodewico de Caliga et aliis duobus fratribus … graciam suam et omne bonum. Pre cunctis mentis nostre desiderabilibus tota mente optantes fidei catholice incrementa … — … sacri nobiles et fideles presencium sub imperialis nostre maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum in civitate nostra Lucana anno domini M trecentesimo sexagesimo nono indictione septima XV kalendas Julii regnorum nostrorum anno vicesimo tercio imperii vero quintodecimo. Druck: , 368–375 (mit dieser Hs.); 1, 214–217 Nr. 212. Literatur: 8, 759 Nr. 7287.
:208ra–b Bulla 'Ad apostolatus nostri' (Avignon, 22.4.1376). Gregorius episcopus servus servorum dei dilectis filiis inquisitoribus heretice pravitatis per Alemaniam constitutis salutem et apostolicam benedictionem. Ad apostolatus nostri pervenit auditum quod in nonnullis partibus in quibus inquisicionis heretice pravitatis officium exercetis sunt nonnulli laici simplices … — … plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mencionem. Datum Avinione X kalendas Maii pontificatus nostri anno sexto. Druck: , 278f. (nach dieser Hs.); 1, 236f. Nr. 224 mit falschem Jahresdatum.
:208va–209ra Bulla 'Meritis vestrae devotionis' cum bulla Gregorii XI papa 'Ab exordio nascentis' inserta (Rom, 1.12.1395). Bonifacius episcopus servus servorum dei dilectis filiis magistro et fratribus ordinis Predicatorum salutem et apostolicam benedictionem. Meritis vestre devocionis inducimur ut peticionibus vestris … tenor dinoscitur esse talis: Gregorius episcopus servus servorum dei dilectis filiis magistro et priori provinciali provincie Theutonie ordinis fratrum Predicatorum salutem et apostolicam benedictionem. Ab exordio nascentis ecclesie pastores vigilare ceperunt contra pseudodiscipulos … — … Datum apud Villamnovam Avinionensis diocesis X kalendas Augusti pontificatus nostri anno secundo [23.7.1372] . Nos in hac parte igitur vestris supplicacionibus inclinati … sed antiquam si quod habetis tantummodo conservari. Nulli ergo omnino hominum … Si quis autem … Datum Rome apud sanctum Petrum kalendas Decembris pontificatus nostri anno septimo. Druck: , 380–384 und 656f. Nr. 21 (nach dieser Hs.); 1, 222–224 Nr. 215 (inserierte Bulle Gregors XI), 256 Nr. 240 (Auszug aus dem Rahmentext Bonifaz' IX).
:209rb–vb Bulla 'Ab exordio nascentis' (Rom, 5.6.1399). Bonifacius episcopus servus servorum dei dilecto filio priori provinciali ordinis fratrum Predicatorum provincie Saxonie secundum morem dicti ordinis salutem et apostolicam benedictionem. Ab exordio nascentis ecclesie pastores vigilare ceperunt contra pseudodiscipulos … — … episcopali imperiali vel regali aut alia qualibet fulgeat dignitate impedimentum quomodolibet habituri. Nulli ergo omnino hominum … Si quis autem … Datum Rome apud sanctum Petrum nonas Junii pontificatus nostri anno decimo. Auch in Cod. Guelf. 402 Helmst., 70r–v. Druck: , 385f. (Auszug), 657–659 Nr. 22 (vollständig, beide nach dieser Hs.); 1, 258f. Nr. 243 (beide mit falschem Jahresdatum).
:209vb–210rb Bulla 'Sanctae inquisitionis officium' (Rom, 16.6.1399). Bonifacius episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus archiepiscopis … ad quos presentes litere pervenerint salutem et apostolicam benedictionem. Sancte inquisicionis officium a felicis recordacionis predecessoribus nostris Romanis pontificibus contra heretica labe respersos salubriter institutum … — … ac apud deum cuius in hac parte res agitur de vestra fideli obediencia premium consequi mereamur sempiternum. Datum Rome apud sanctum Petrum XVI kalendas Julii pontificatus nostri anno decimo. Druck: , 225–228 (mit dieser Hs.); 1, 259–261 Nr. 244 (mit falschem Datum). – 210va–b leer.
:II
Papier — 8 Bl. — 29,5 × 21,5 cm — Magdeburg, Erzdiözese (?) — 15. Jh., 1. Viertel
Wasserzeichen: Anker mit einkonturigen Flunken, darunter einkonturiges Kreuz (nicht nachweisbar). Fahne (zwei Typen, nicht nachweisbar). Lagen: VI–4 (217)! Schriftraum: 22 × 14–15 cm, einspaltig, je nach Hand 38–52 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von zwei Händen, Hand 1: 211r–214v (auch in Teil I ab Bl. 197va); Hand 2 (Henricus Schoenvelt): 214v–217v (auch in Teil I). 211r–214v braune Lombarden mit Rahmen und Mustern, 214v–219v Cadellen.
211r–212r Diploma 'Commissi nobis caelitus' (Lucca, 10.6.1369). In nomine sancte et individue trinitatis feliciter Amen. Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Bohemie rex ad perpetuam rei memoriam. Commissi nobis celitus cura regiminis imperialis maiestatis cui dante domino feliciter presidemus … — … Datum Luce anno domini MCCCo LXIXo indictione septima quarto idus Junii regnorum nostrorum anno XXIIIo imperii vero quintodecimo. Druck: , 343–350 (mit dieser Hs.); 1, 210–214 Nr. 211. Literatur: 8, 758 Nr. 7285.
:212v–213v Diploma 'Salutaribus in Christo patris' (Lucca, 9.6.1369). Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Bohemie rex venerabilibus archiepiscopis episcopis … nostris ac sacri Romani imperii subiectis tam immediate quam mediate devotis dilectis graciam suam et omne bonum. Salutaribus in Christo patris nostri ac domini domini Urbani divina providencia pape quinti … vestigiis inherentes … — … acrimoniam sustinere presencium sub nostre imperialis maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum Luce anno domini MCCCo LXIXo indictione septima quinto idus Junii regnorum nostrorum anno XXIIIo imperii vero quintodecimo. Druck: , 350–355 (mit dieser Hs.); 1, 208–210 Nr. 209. Literatur: 8, 758 Nr. 7284.
:213v–214v Vidimus bullae Bonifatii IX papae 'Ex iniuncto nobis' (Magdeburg, 20.10.1396).
(213v, 214r–v) : Vidimus. ›Nova bulla Beghardorum sub vidimus domini archiepiscopi Magdeburgensis nondum sigillato‹. In nomine domini Amen. Extenore [!] presentis scripti publici cunctis pateat evidenter quod nos Albertus dei et apostolice sedis gracia archiepiscopus Magdeburgensis vidimus tenuimus ac diligenter inspeximus quasdam literas apostolicas sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Bonifacii divina providencia pape VIIII non viciatas … tenor sequitur sub his verbis … — … datum et actum Magdeborch … anno domini MCCCo LXXXXVIo indictione quarta die veneris vicesima mensis Octobris hora terciarum vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Bonifacii. Albert von Querfurt amtierte 1382–1403 als Erzbischof von Magdeburg, vgl. , 392f.
(213v–214r) : Bulla 'Ex iniuncto nobis' (Rom, 7.1.1394). Bonifacius episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus Coloniensi Treverensi et Maguntinensi archiepiscopis eorumque suffraganeis … ad quos presentes litere pervenerint salutem et apostolicam benedictionem. Ex iniuncto nobis ab alto pastorali officio angimur et tenemur animarum saluti prospicere … — … per hoc enim non intendimus alias statum dictarum personarum aliquatenus approbare. Datum Rome apud sanctum Petrum septimo idus Januarii pontificatus nostri anno quinto. Antwortschreiben der Supplik von 205ra–va. Druck: , 652–656 (nach dieser Hs.).
214v–216r Responsa iurisperitorum Coloniensium de fratribus vitae communis in Daventria (Köln, 1398). Sequentes questiones cum suis solucionibus super casu qui sequitur sunt scripte et formate pro munimine beghardorum ex determinacionibus infrascriptis dominorum et magistrorum in legibus … — … distinctione secunda in fine et per Thomam secunda secunde questione 777 [!] articulo 5 [Thom. Aquin. S. th. II.2 qu.186 ad 3] et quodlibet 12 questione 27 [Thom. Aquin. quodl.12 qu.17] etc. Druck: , 433–442 (mit dieser Hs.); 2, 176–181 Nr. 113. Vgl. die Literatur zum anschließenden Stück.
216r–217r Observationes inquisitoris Belgici in iurisperitorum Coloniensium responsum de fratribus vitae communis in Daventria (Utrecht, 1398). Notandum pro detectione figmentorum secte Gherarditarum que per diocesim Traiectensem in singulis civitatibus cotidie invalescit … — … ab eismet que in congregacionibus existunt si super his debite inquirantur. Druck: , 433–450 (mit dieser Hs.); 2, 181–185 Nr. 114. Literatur: , Devout Communities and Inquisitorial Orders: The Legal Defense of the New Devout, in: Kirchenreform von unten. Gerhard Zerbolt von Zutphen und die Brüder vom Gemeinsamen Leben, hrsg. von , Frankfurt/M. 2004 (Tradition – Reform – Innovation. Studien zur Modernität des Mittelalters 6), 44–101; , A revised chronology for the inquisitors of the Brothers and Sisters of the Common Life, ca. 1393–1409, in: Ons geestelijk erf 83 (2012), 57–95 (60, 63, 65f., 68–70, 72, 78f. und 86 Hs. genannt); , The Modern Devout and the Inquisition, in: Ons geestelijk erf 89 (2018), 50–91, hier 60–70 (61 und 70 Hs. genannt). – 217v leer.
III
Papier — 30 Bl. — 29,5 × 21 cm — Magdeburg, Erzdiözese (?) — um 1375
Wasserzeichen: Drache: NL8370-PO-123980 (1376), 494 (1375). Lagen: I (219). XIV (247). Schriftraum: 19,5 × 12 cm, zweispaltig (Spalten 6,5–7 cm breit), 37–41 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von einer Hand. Rubriziert, rote Seitentitel und Lombarden, 218r–219v Cadellen.
218ra–247rb Manuale inquisitionis haereticae pravitatis. Das durch lebende rubrizierte Seitentitel gegliederte Handbuch enthält neben dem Inhaltsverzeichnis 24 einzeln gezählte Textstücke, vgl. dazu , 106f. (diese Hs. genannt), 141–146 detaillierte Beschreibung der Einzelstücke auf der Basis der texidentischen Parallelüberlieferung in den Codices Città del Vaticano, BAV, Vat. lat. 3978, 17ra–38ra, sowie in Linz, OÖLB, Cod. 177, 11r–51r, beschrieben in: , 139–141. Zu beiden vgl. auch I consilia procedurali (s. oben), LVI–LIX und LXVII–LXXI. Im einzelnen sind enthalten:
(218ra–220vb) Index capitulorum contentorum. ›Sequencia capitula continentur in statutis Frederici imperatoris contra hereticos‹. Quod iudicium hereticorum spectat ad ecclesiam primum capitulum … — … ad ecclesiam sub pena et qui dicantur dies festivi XVII capitulum. Das Gesamtregister enthält die durch Rubriken gegliederten Kapitelverzeichnisse der in der Sammlung enthaltenen größeren Einzeltexte.
(220vb–223rb) : Statuta contra haereticos. ›Constituciones domini Frederici imperatoris contra hereticos‹. Fredericus dei gracia Romanorum imperator semper Augustus Iherusalem et Sicilie rex dilectis principibus suis … fidelibus suis graciam suam et omne bonum. Commissi nobis celitus cura regiminis imperialis cui dante domino presidemus fastigium dignitatis materialem … — … successiones tollimus ab eis omne ius legitimum abdicamus. Aufgrund des Schlussabschnittes diente als Vorlage offenbar die päpstliche Zusammenstellung der kaiserlichen Gesetze in der Bulle "Cum adversus haereticam" durch Papst Innozenz IV. vom 22.5.1254 ( 15378), wiederholt von Alexander IV. (17.11.1258, vgl. 17405; , 526 Nr. 2659) und Clemens IV. (31.10.1265, vgl. 19423; , 514 Nr. 1853), obwohl hier Einleitung und Schluss der Bulle fehlen. Die Kapitelzahlen sind in marg. ausgeworfen. Dazu zuletzt . Die leicht abweichende Fassung aus der Briefsammlung des Petrus de Vinea auch in , Ketzer und Recht. Die weltliche Ketzergesetzgebung des Hochmittelalters unter dem Einfluß des römischen und kanonischen Rechts, Hannover 2006 (MGH Studien und Texte 37), 119–137Cod. Guelf. 298 Helmst., 77r–78r. Druck (u. a.): Magnum Bullarium Romanum a Leone M. usque ad Benedictum XIII…, editio novissima, Bd. 1: Ab Leone Magno ad Paulum IV., Luxemburg 1727, 83–85; 1, 730f. Nr. 550; 3, 47f. Nr. 52; 2, 326–329 (leicht abweichend, ohne den letzten Teil).
(223rb–228va) : Consilium de quibusdam dubitabilibus inquisitionis haereticae pravitatis (recensio longior). ›Consilium Guidonis Fulcodii qui fuit Clemens quartus de quibusdam dubitabilibus in negocio inquisicionis‹. Inquisicio pravitatis heretice fratribus predicatoribus infra certos limites est iniuncta auctoritate rescripti apostolici cuius tenor hic est … — … scribo salvo fratrum et aliorum prudentum consilio meliore. Langfassung in 23 Quaestionen, eine der drei ältesten Hss., vgl. Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 220f. (Hs. genannt, Sigle W). Edition: , Tractatus de officio sanctissimae inquisitionis et modo procedendi in causis fidei…, Cremona 1641, 444–478; I consilia procedurali (s. oben), 58–71 Nr. 12 (mit dieser Hs., Sigle W); Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 225–255 (mit dieser Hs., Sigle W). Literatur: , 184–186 (Hs. genannt); I consilia procedurali (s. oben), 10–13 Nr. 3 (Hs. genannt, Sigle W); Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 206–224 (Hs. genannt, Sigle W).
(228vb–229rb) ›Consilium peritorum Avinionensium quo declaratur qui dicantur credentes III‹ (Avignon, 21.6.1235). Notum sit omnibus presentem paginam inspecturis quod anno domini Mo CCo XXXVo XI kalendas Julii frater Iohannes prior fratrum Predicatorum in Avinione … — … consiliarii vero dicti sigilla sua huic cartule apponi voluerunt in testimonium predictorum. Edition: Quellen zur Geschichte der Waldenser, hrsg. von und , Gütersloh 1973 (Texte zur Kirchen- und Theologiegeschichte 18), 50–54 Nr. 6 (mit dieser Hs., 50 genannt, Sigle C); I consilia procedurali (s. oben), 10–13 Nr. 3 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 186 Nr. 2 (Hs. genannt, Sigle W).
(229rb–230rb) ›Consilium peritorum super quibusdam dubitabilibus propositis et absolutis IIII‹ (Südfrankreich?, 1249/55). Queritur si aliqui credentes hereticorum inventi fuerint per aliquos testes qui propter timorem mortis non audeant publice testificari … — … animadvertat in eos penas super hoc constitutas imponendo. Edition: I consilia procedurali (s. oben), 47–51 Nr. 9 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 187 Nr. 3 (Hs. genannt, Sigle W).
(230rb–va) : Consilium (Manosque, 10.5.1235). ›Consilium domini Viennensis quo tres consultaciones solvuntur V‹. I[ohannes] dei miseracione sancte Viennensis ecclesie vocatus archiepiscopus apostolice sedis legatus … salutem in domino. Super quibus a nobis edoceri petebas humiliter tenore tibi presencium respondemus … — … cum deus bis non iudicet in idipsum. Datum apud Manuascam anno domini Mo CCo XXVo VI idus Madii [!]. Edition: I consilia procedurali (s. oben), 8–10 Nr. 2 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 186 Nr. 1 (Hs. genannt, Sigle W, falsche Folioangabe).
(230va–234ra) Statuta concilii Narbonensis (Narbonne, 1243/1244). ›Consilium Narbonensis Arelatensis et Aquensis Archiepiscoporum VI‹. P[etrus] dei gracia Narbonensis I[ohannes] Arelatensis R[aimundus] Aquensis archiepiscopi ceterique prelati quorum sigilla huic cartule sunt appensa dilectis et fidelibus … salutem in domino. Dubitaciones vestras prout possumus amputantes … — … consilium a nobis et auxilium in ipso nostro negocio caritate mutua reportetis. Druck: 23, 355D–366C; , Texte zur Inquisition, Gütersloh 1947, 60–70; I consilia procedurali (s. oben), 22–32 Nr. 5 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 188f. Nr. 5 (Hs. genannt, Sigle W).
(234ra–va) : Ordinatio (Südfrankreich, 1245/1246). ›Ordinacio domini Albanensis in negocio inquisicionis VII‹. Hec infrascripta fuerunt ordinata in negocio inquisicionis contra hereticam pravitatem per venerabilem patrem dominum P. episcopum Albanensem … — … et sine mora inquisitorum sententias et in personis et in bonis dampnatorum. Zum Verfasser vgl. 1, 7. Druck: I consilia procedurali (s. oben), 32–34 Nr. 6 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 190 Nr. 8 (Hs. genannt, Sigle W).
(234va–238va) Statuta concilii Biterrensis (Béziers, 19.4.1246). ›Consilium concilii provincialis archiepiscopi Narbonensis et suorum suffraganeorum qualiter sit inquisicione contra hereticos procedendum VIII‹. G[uillelmus] dei gracia Biterrensis [sic, recte: Narbonensis] archiepiscopus dilectis in Christo inquisitoribus contra hereticos in Arelatensi Aquensi et Ebredunensi et Viennensi provinciis auctoritate apostolica constitutis fratribus ordinis Predicatorum salutem in domino. Literas reverendissimi patris P dei gracia episcopi Albanensis recepimus sub hac forma … — … per hec possit veritas declarari. Datum apud Biterras XIII kalendas Maii anno domini Mo CCo XLVIo. Druck: 23, 715C–724D; I consilia procedurali (s. oben), 34–46 Nr. 7 (mit dieser Hs., Sigle W). Regest: Inquisitoren-Handbücher (s. oben), 190f. Nr. 9 (Hs. genannt, Sigle W).
(238va–b) Forma citationis. ›Citacio universalis in aliquo castro vel villa IX‹. Noverint universi quod anno et die talibus ego talis iudex ordinatus et delegatus vel inquisitor in tali terra auctoritate sedis apostolice contra labem hereticam constitutus … — … immo contra eum quantum de iure possem procedere. Actum in tali loco convocatis talibus testibus. Ungedruckt.
(238vb–239ra) ›Forma recipiendi iuramentum X‹. Ego talis in primis abnego omnem heresim et abiuro et specialiter Valdensium … — … qui eos capere voluerunt et valeant sine mora et omni fraude postposita revelabo. Ungedruckt.
(239ra–b) Forma confessionis abrenuntiationisque. ›Ante iniunctionem penitencie confessione recitata opportet [!] abiurationem fieri hoc modo et sic opportebit in instrumento contineri XI‹. Ego confiteor et recognosco coram vobis domine me errasse in predictis et super hiis corde contrito et humiliato absolucionem et penitenciam requiro … — … absolucio obtenta vel obtinenda nichil profuit. Druck: , L'Inquisizione francescana nell'Italia centrale nel secolo XIII, in: Collectanea Franciscana 23 (1953), 51–165, hier 141 Nr. 11.
(239va–b) ›Ex premissa forma instrumentum confici poterit in hunc modum XII‹. Noverint universi quod anno et die talibus coram tali iudice et talibus testibus talis et talis recognoverunt se errasse … — … et ipsi tamquam heretici ex tunc capi valeant et puniri. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 141f. Nr. 12.
(239vb–240ra) ›Penitencia sponte confessi XIII‹. Reverendo in Christo patri et domino dei gracia Nemausensi episcopo frater Guillelmus de Valencia et Poncius Garin ordinis Predicatorum inquisitores … reverenciam cum salute. Noveritis quod B. Sayssa parrochianus vester ad nos accedens fuit confessus humiliter … — … secundum suam conscienciam credit Valdensibus hereticis tribuisse. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 142 Nr. 13; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 55f. Nr. 7a (mit dieser Hs., Sigle C).
(240ra–b) ›Penitencia perpetui carceris iniungenda hiis qui fuerunt perfecti XIIII‹. Quoniam tu Iohannes de Burgundia qui perfectus fuisti Valdensis hereticus per triginta annos et amplius et eorum credens erroribus … — … et fautores hereticorum Valdensium excommunicacioni subiaceant supradicte. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 142f. Nr. 14; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 56–58 Nr. 7b (mit dieser Hs., Sigle C).
(240rb) ›De domibus diruendis XV‹. In nomine domini nostri Ihesu Christi quoniam in domo Bernardi de Durbanno invente fuerunt hoc anno … — … excommunicationis sententia innodamus. Actum etc. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 143 Nr. 15; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 58f. Nr. 7c (mit dieser Hs., Sigle C).
(240ra–241ra) ›De inmurandis XVI‹. In nomine domini nostri Ihesu Christi anno et die talibus. Quoniam ego talis inquisitor heretice pravitatis per inquisicionem … — … tamquam contra hereticam quantum de iure potero processurum. Actum etc. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 143f. Nr. 16; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 59–62 Nr. 7d (mit dieser Hs., Sigle C).
(241ra–vb) ›De crucibus imponendis XVII‹ (Narbonne, 15.5.1244). Universis Christi fidelibus presentes literas inspecturis frater Ferrarius et frater Petrus Duranti inquisitores heretice pravitatis in provincia Narbonensis … salutem in domino sempiternam. Quoniam talis mulier latrix presencium sicut ex ipsius confessione propria … — … excommunicationis vinculo auctoritate qua fungimur innodamus. Datum Narbone idus Maii anno domini Mo CCo LXXIIIIo. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 144f. Nr. 17; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 63–65 Nr. 7e (mit dieser Hs., Sigle C).
(241vb–242ra) ›De exhumandis hereticis et cremandis XVIII‹ (29.8.1244). In nomine domini nostri Ihesu Christi anno nativitatis ejusdem Mo CCo LXIIIIo kalendas IIII Septembris. Noverint universi presentes pariter et futuri quod cum nos tales inquisitores inquisicionem de hereticis et eciam infamatis ex mandato faceremus apostolico … — … cremari decernimus in detestationem criminis tam nephandi. Actum in tali loco etc. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 145f. Nr. 18.
(242ra–vb) ›De hereticis iudicatis relictis curie seculari XIX‹. Notum sit universis quod cum nobis Guillelmo miseracione divina episcopo Carpanicensi
[sic, recte: Carpentoratensi] tali die apud Carpentoratum presentati fuisse … — … auctoritate qua[m] fungimur innodamus lata fuit hec sentencia in tali loco in presencia et testimonio talium anno et die talibus. Hier wie auch in der Hs. Paris, BN, lat. 3373, 64r–v, in zwei Abschnitte geteilt, die separat gez. sind (XIX und XX). Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 146f. Nr. 19; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 65–67 Nr. 7f (mit dieser Hs., Sigle C).
(242vb–243ra) ›Pena immuracionis iniungenda credenti XXI‹. Quoniam constat per confessionem mulieris quod vidit et cognovit Valdenses utriusque sexus a XVI anno usque ad XVIIII in domo sua et audivit multociens eorum predicacionem … — … iudiciamus eam perpetuo carceri mancipandam. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 147 Nr. 20; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 68f. Nr. 7g.I (mit dieser Hs., Sigle C).
(243ra) ›De credente exhumando XXII‹. Quoniam constat per testes quod talis mulier legavit in infirmitate de qua decessit clamidem suam … — … et ideo extumulandam et a cimiterio fidelium repellendam. Druck: L'Inquisizione francescana (s. oben), 147 Nr. 21; Quellen zur Geschichte der Waldenser (s. oben), 69 Nr. 7g.II (mit dieser Hs., Sigle C).
(243ra–245va) Processus iudiciarius. ›Incipit ordo processus cum quis per contumaciam responsurus de fide coram suo iudice comparere contempnit. Prima citacio peremptoria quod veniat XXIII‹. Tales inquisitores tali priori salutem. Cum Orfeza uxor talis non levi laboret infamia quod hereticorum Valdensium credens fuerit et amica … — … seculari iudicio relinquendam actum in tali loco coram talibus anno et die talibus. Das Prozessformular besteht aus 10 Einzelstücken. Druck: L'inquisizione francescana (s. oben), 147–152 Nr. 22–31. Literatur: , 145 Nr. 23; Quellen (s. oben), 141 Nr. 12i; , 156–158 Nr. 51–58 (158 Nr. 58 Hs. genannt).
(245va–247rb) Statuta concilii Tolosani (Toulouse, Nov. 1229). ›Hec sunt statuta in concilio apud Tholosam promulgata per dominum Romanum sancti Angeli diaconum cardinalem apostolice sedis legatum anno domini Mo CCo[X]XIXo mense Novembris‹. Licet a diversis apostolice sedis legatis diversa emanaverint instituta contra hereticos credentes fautores receptatores hereticorum et super pace conservanda … — … et in aliis festivitatibus est feriandum pro locorum consuetudinibus prout prelatus indixerit. ›Iste consultaciones sunt confirmate a iure ut habetur extra de hereticis capitulo 'Statuta' ad finem libro VI [VI 5.2.20] et in concilio Viennensi in capitulo 'Multorum querela' ad finem libro VII [Clem. 5.3.1] etc.‹ Das Kapitelverzeichnis fehlt. Druck: 23, 192E–204E, hier bis 200E (ohne die Schlussrubrik). – 247v leer.
Abgekürzt zitierte Literatur
H. Bollbuck, Wahrheitszeugnis, Gottes Auftrag und Zeitkritik. Die Kirchengeschichte der Magdeburger Zenturien und ihre Arbeitstechniken, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Forschungen 138) | |
F. Bünger, Beiträge zur Geschichte der Provinzialkapitel und Provinziale des Dominikanerordens, Leipzig 1919 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens 14) | |
C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999– | |
Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bd. 2, hrsg. von G. Alberigo u. a., Bologna 31973, Neuausgabe mit dt. Übersetzung: J. Wohlmuth, Dekrete der ökumenischen Konzilien, Bd. 2: Konzilien des Mittelalters vom ersten Laterankonzil (1123) bis zum fünften Laterankonzil (1512–1517), Paderborn u. a. 2000 | |
A. Dondaine, Le manuel de l’Inquisiteur (1230–1330), in: Archivum Fratrum Praedicatorum 17 (1947), 85–194, ND in: Ders., Les hérésies et l'Inquisition, XIIe–XIIIe siècles. Documents et études, edité par Y. Dossat, Aldershot 1990 (Variorum collected studies series 314), 85–194 | |
C. Eubel, Hierarchia catholica medii aevi sive summorum pontificum, S. R. E. cardinalium, ecclesiarum antistitum series…, Bd. 1: Ab anno 1198 usque ad annum 1431; Bd. 2: Ab anno 1431 usque ad annum 1503, Münster/Westf. 1898–1914 | |
P. Fredericq, Corpus documentorum inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae. Verzameling van stukken betreffende de pauselijke en bisschoppelijke inquisitie in de Nederlanden, Bd. 1–5, Gent, ’s-Gravenhage 1889–1902 | |
E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881 | |
Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1198 bis 1448. Ein biographisches Lexikon, hrsg. von E. Gatz und C. Brodkorb, Berlin 2001 | |
Aus neueren Handschriften-Verzeichnissen. Zur Geschichte der Waldenser, Begharden, Wiklefiten, Hussiten usw., in: Monatshefte der Comenius-Gesellschaft 1 (1892), 131–147 | |
M. Hartmann, Humanismus und Kirchenkritik. Matthias Flacius Illyricus als Erforscher des Mittelalters, Stuttgart 2001 (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters 19) | |
C. Heimann, Nicolaus Eymerich (vor 1320–1399) – praedicator veridicus, inquisitor intrepidus, doctor egregius. Leben und Werk eines Inquisitors, Münster/Westf. 2001 (Spanische Forschungen der Görresgesellschaft 2,37) | |
O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3) | |
HISLAMPA. Hispanorum index scriptorum Latinorum medii posteriorisque aevi = Autores latinos peninsulares da época dos descobrimentos (1350–1560), bearbeitet von M. C. Díaz y Díaz, Lisboa 1993 (Mare liberum) | |
Les registres de Clément IV (1265–1268). Recueil des bulles de ce pape, publièes ou analysèes d'après les manuscrits orginaux des archives du Vatican par E. Jordan, Bd. 1, Paris 1893 (Bibliothèque des Ecoles Françaises d'Athènes et de Rome 11) | |
T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993 | |
R. E. Lerner, The Heresy of the Free Spirit in the Later Middle Ages, Berkeley, Los Angeles, London 1972 | |
R. E. Lerner, New evidence for the condemnation of Meister Eckhart, in: Speculum 72 (1997), 347–366 | |
Likhachev’s Watermarks. An English-language Version, Bd. 2: Plates and Indexes, hrsg. von J. S. G. Simmons, Amsterdam 1994 (Monumenta chartæ papyraceæ historiam illustrantia 15) | |
G. M. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio …, Bd. 1–53, Florenz 1759–1927, ND Graz 1960–1962 | |
Monumenta Germaniae Historica. Leges (in Folio), Bd. 1–5, Hannover 1835–1889 | |
J. L. von Mosheim, De Beghardis et Beguinabus commentarius. Fragmentum ex ipso ms. auctoris celeberrimi libro editum, duplici apparatu et indice necessario locupletavit G. H. Martini, Leipzig 1790 | |
A. Patschovsky, Die Anfänge einer ständigen Inquisition in Böhmen. Ein Prager Inquisitoren-Handbuch aus der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts, Berlin, New York 1974 (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters 3) | |
A. Patschovsky, Straßburger Beginenverfolgungen im 14. Jahrhundert, in: DA 30 (1974), 56–198 | |
Quellen zur böhmischen Inquisition im 14. Jahrhundert, hrsg. von A. Patschovsky, Weimar 1979 (MGH Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters 11) | |
G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17) | |
Regesta pontificum Romanorum inde ab anno post Christum natum MCXCVIII ad annum MCCCIV, 2 Bde., hrsg. von A. Potthast, Berlin 1874 und 1875 | |
Praedicatores Inquisitores I: The Dominicans and the mediaeval inquisition. Acts of the first international seminar on the Dominicans and the inquisition, Rome 23–25 February 2002, Rom 2004 (Institutum Historicum Fratrum Praedicatorum. Dissertationes historicae 29) | |
J. F. Böhmer u.a., Regesta Imperii, bislang 14 Hauptteile und weitere Zusatzbde., Innsbruck u. a. 1877– | |
L. Robles, Escritores dominicos de la corona de Aragón (siglos XIII–XV), in: Repertorio de historia de las ciencias eclesiásticas en España, Bd. 3: Siglos XIII–XVI, Salamanca 1971 (Instituto de historia de la teologia española. Corpus scriptorum sacrorum Hispaniae. Estudios 2), 11–178 | |
Bullarium Franciscanum Romanorum Pontificum. Constitutiones, epistolas ac diplomata continens …, Bd. 1–4, hrsg. von J. H. Sbaralea, Rom 1759–1768, ND Graz 1983–1984 | |
P. Segl, Spanisches "Know-how" für die Ketzerbekämpfer im Heiligen Römischen Reich, in: "Das kommt mir spanisch vor". Eigenes und Fremdes in den deutsch-spanischen Beziehungen des späten Mittelalters, hrsg. von K. Herbers und N. Jaspert, Münster/Westf. 2004 (Geschichte und Kultur der Iberischen Welt 1), 475–491 | |
W. R. Thomson, Checklist of papal letters relating to the three orders of St. Francis, Innocent III – Alexander IV, in: Archivum Franciscanum Historicum 64 (1971), 367–580 | |
J. Voigt, Beginen im Spätmittelalter. Frauenfrömmigkeit in Thüringen und im Reich, Köln, Weimar, Wien 2012 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Thüringen, Kleine Reihe 32 = Schriftenreihe der Friedrich-Christian-Lesser-Stiftung 27) | |
Annales Minorum seu trium ordinum a S. Francisco institutorum…, auctore Luca Waddingo Hiberno …, editio secunda …, Bd. 1–15, Rom 1731–1740, ND Quaracchi 1931 | |
G. Waitz, O. Holder-Egger, Aus neueren Handschriftenverzeichnissen, in: NA 11 (1886), 418–425 | |
Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php) |
- Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt. (schassan, 2019-08-20)
- Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)
- Überarbeitung abgeschlossen; gleicher Stand wie im gedruckten Katalog. (lesser, 2023-01-15)
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil II.