de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Cod. Guelf. 47 Weiss. (Heinemann-Nr. 4131)
Butzmann, Hans: Die Weissenburger Handschriften. Frankfurt/M.: Klostermann, 1964. (Kataloge der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel: Neue Reihe, Bd. 10) S. 176182.
co-funded by the European Union under the Seventh Framework Programme (CIP-ICT-PSP.2009.2.3)

Episteln mit Glossen. Auch althochdeutsche Glossen

Pergament — — Weissenburg — IX. Jh., Mitte

Lagen: Quaternionen, darunter eine Quaternio mit zwei mitgezählten Einschaltzetteln (67 /76); der letzten Quaternio waren 2 Bl. zugefügt, wovon das zweite verloren ist (93 /101), eine Binio (14) und eine Ternio (1318). Erhaltene Lagensignaturen I–X untere Mitte des letzten Blattes; Lage VII auch auf dem ersten Blatt untere Mitte rot gezählt; sonst braune Zahlen, die gelegentlich in ein Quadrat oder Rechteck hineingestellt sind (vgl. Weiss. 34) und teilweise gelb überstrichen wurden (vgl. Weiss. 17, 19 und 46). Die Lagen wurden beim Einbinden beschnitten, daher besonders bei den Glossen am oberen Rande Textverluste. Schriftraum: 22,5 × 15 cm. ohne Glossen. Die Glossenkolumnen an beiden Rändern etwa 4 cm breit. Außerdem finden sich am oberen und unteren Rande und zwischen den Zeilen der Handschrift Glossen, die mit willkürlich gebildeten Zeichen auf den Text bezogen sind. Das Ganze macht einen unübersichtlichen und unruhigen Eindruck. Auch die Kapitelzahlen am Rande sind einfach umrahmt und gelb überstrichen. Größere karolingische Minuskel; mehrere Hände. Die Verse 5v sowie der Episteltext 184 sind von derselben geübten Haupthand. Verschiedene andere ungeübtere und oft verbesserte Hände schrieben die Argumenta. Die zweite Haupthand (85 bis Ende) ist der ersten sehr ähnlich, doch sind bei ihr Abkürzungen seltener. Viele gleichzeitige Korrekturen verschiedener Redaktoren. Ähnlichkeit einiger Zusätze mit Zusätzen der Handschrift Weiss. 84 + 92. Eine Hauptglossenhand mit insularen Abkürzungen. Glossen und Noten erscheinen in reicher Fülle an den Rändern und zwischen den Zeilen. Die größere Masse derselben ist sogleich nach der Niederschrift des Bibeltextes eingetragen. Unter den ersten drei Zeilen des Römerbrieftextes findet sich die Verweisung: Haec omnia require in tertio folio huius libelli et invenies pleniter ut credo. Überschriften in etwas größerer Capitalis, Schwarz; Rot seltener. Die tintenbraunen Anfangszeilen in Minuskeln, durchsichtig gelb überstrichen (vgl. Weiss. 17, 19 und 59). Incipit- und Explicitzeilen in roter Capitalis. Anfangsbuchstaben in roter und schwarzer Capitalis. Die schwarzen Anfangsbuchstaben mit roten Punkten ausgefüllt und rot, gelb, grün ausgemalt, während die roten grün ausgefüllt sind. 66v am Rande Zeichnungen, wie die Anfangsbuchstaben grün, gelb, rot koloriert, mit Beischrift Cancer und scorpio mit Beziehung auf den Text et sermo eorum ut cancer serpit (Tim. 2, 2, 17).

An Bl. 83 schmale rote Zunge anstelle einer älteren entfernten. Nach Steinmeyer (s. o.) sind die einleitenden Texte anstelle der zunächst vorgesehenen Capitula getreten, auch wurde eine Lage vorgeheftet, was die alte Lagenzählung nahelegt.

Herkunft: 1r Signaturbuchstabe.D. 1r (auf dem unteren Rande köpflings) Codex monasterii sanctorum Petri et Pauli in Wißenburg. Wiener Liste 2°35.

Heinemann 4131. — E. G. Graff, Althochdeutscher Sprachschatz, T. 1, 1834, S. LXXIII (Wo 3). — Zeitschrift für deutsches Altertum, Bd 15, 1872, S. 534 bis 537 (Steinmeyer). — MHG Scriptores T. 13, 1881, S. 243 (Hs. A 1). — E. Steinmeyer und E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen, Bd 4, 1898, S. 664 bis 665 (Nr. 637).E. Lesne, Les livres, „Scriptoria" et bibliothèques du commencement du VIIIe à la fin du Xle siècle, Lille 1938, S. 707.

1r Prologus in Paulum. ›Argumentum‹. Primum quaeritur, qua re post evangelia. PL 111, 1275-78 (Hrabanus). PL 150, 101-04.

2r Prologus in Epistolam ad Romanos. ›Argumentum solius epistulq ad Romanos‹. Romani, qui ex Judaeis gentibus (korr. gentilibus). PL 150, 103-06.

3r Argumentum Epistulae ad Romanos. ›Argumentum‹. Epistole ad Romanos causa haec est, ecclesiam e duobus populis id est de ludeis et gentibus (korr. gentilibus) congregatam … — … sed subnotationes breves singularii versibus ac verbis apposita finit.

3v Argumentum in Paulum. Omnis textus vel numerus epistularum ad unius hominis perfectionem proficiunt … — … ad Filemonem de Onesimo servo qui emendatus melior factus est, finit.

Notiz über die Passio Pauli. Paulus apostolus XXV anno post passionem domini.

4rGlosa in epistulam Pauli ad Romanos‹. Profunditas (über der Zeile: ergo) epistularum Pauli ideo difficilis est ad perscrutandum, quia Christo loquente … — … (rot:) Gratia vobis (schwarz:) Optat eis gratiam et pacem, id est remissionem peccatorum et reconciliationem a deo. In qua-cumque epistula hoc praetermisit, quod omnes simul non salutavit, ibidem aliquem habuit increpandum.

4v Glosa in VII Epistolas canonicas. Epistola Iacobi, fratris domini et apostoli. Haesitans, dubitans. In itineribus suis marcescet, id est in actibus suis iniquus peribit … — … mortua est quae non facit fructum bonum, bis mortua est, quae (radiert non) facit fructus malos. finit.

5r Quatuor sunt, quae interrogantur in principio uniuscuiusque libri, id est locus, tempus, persona, causa scribendi … — … ut rememorassent homines se reconciliare deo, quod minime in evangelio impleverit.

5v Damasus Papa: Carmen de S. Paulo. ›Versus Damasi papae urbis Romae‹. PL 13, 379–81, Nr. 7. Damasi Epigrammata rec. M. Ihm, 1895, S. 3–4.

5v6r Glossa auf beiden oberen Rändern durchlaufend geschrieben. ›De eo quod dixit: omnis homo mendax‹. Omnis homo mendax, dixit propheta in extasi suq mentis … — … Quia tum nos caelestium ci (fortgesetzt von anderer Hand auf Rasur) vium secreta rimamus, supra modum nostrae fragilitatis digressi sumus.

6rGlosa ad Romanos‹. Praedistinatus id est praescitus, praeordinatus.

Es folgen weitere kurze Zusammenstellungen von Glossen zu den Paulusbriefen und zum Hebräerbrief. Repromissionem praemiorum. Consummarentur, glorificantur.

7r In den hier folgenden leeren Raum eingezwängt: ›Commemoratio KaroIi gloriosissimi imperatoris‹. MGH SS 13, 1881, S. 245-46, Nr. 2. Fassung AC ohne Continuatio.

7r Epistula Pauli ad Romanos. Voraus. Argumentum. Romane (e korr. i) sunt partes Italiae.

17v Prima epistula Pauli ad Corinthios. Voraus Capitula. (19r) Argumentum. Corinthi sunt Achivi. PL 68, 503 ff. (Ps.-Primasius) ; 112, 9, Z. 1–7 (Hrabanus)

31v Secunda epistula Pauli ad Corinthios. (Auf eingeschaltetem Pergamentzettel zwischen 31 und 32) ›Argumentum ad eosdem Corinthios epistulae secundae‹. Post actum poenitentiam. Vgl. PL 68, 555 D (Ps.-Primasius); 112, 159 D (Hrabanus)

41r Epistula Pauli ad Galathas. Voraus Argumentum. Galat sunt Greci. PL 68, 583-84, Z. 1-5.

46r Epistula Pauli ad Ephesios.

Voraus Argumentum. PL 68, 607, Z. 1–3.

Dazu in Glossenschrift eingeschoben. Argumentum. Si quicquam est, quod in hac vita virum sapientem teneat … — … sed contra spiritalia nequitia, id est contra demones . = Auszug aus Hieronymus, Comm. in epistulam ad Ephesios, Prologus. Vgl. PL 26, 439–442.

51r Epistula Pauli ad Philippenses.

Voraus Argumentum. Philippenses sunt Macedones. PL 68, 625 D (Ps.-Primasius).

Dazwischengeschoben in Glossenschrift: Argumentum. Philippenses viri elegantes et contemplatione virtutum … — … hic ah animo suo omnem repulerit elationem. Vgl. PL 112, 477—78 D (Hrabanus).

54r Prima epistula Pauli ad Thessalonicenses.

Voraus Argumentum. Thessalonicenses sunt Macedones. Vgl. PL 68, 639 (Ps.-Primasius).

53v In Glossenschrift am Rande. Beatus apostolus Paulus peragrabat. PL 112, 539 D - 541 A (Hrabanus).

57r Secunda epistula Pauli ad Thessalonicenses.

Voraus Argumentum. Ad Thessalonicenses secundam scribit epistulam.

59r Epistula Pauli ad Colossenses.

Voraus Argumentum. Colossenses et hi sicut Laodicenses. PL 68, 651 (Ps.-Primasius).

Dazu Argumentum in Glossenschrift. An freien Stellen eingefügt. Scribit Colosensibus beatus Paulus. PL 112, 507 B–D (Hrabanus).

62r Prima epistula Pauli ad Timotheum.

Voraus Argumentum. Timotheum instruit. PL 68, 659–60 D (Ps.-Primasius).

Dazu 61v Argumentum in Glossenschrift. Auf Rand und Zeilenzwischenräumen. Sanctus apostolus Paulus beatum Timotheum Ephesi reliquit. PL 112, 579 D – 581 C.

65v Secunda epistula Pauli ad Timotheum.

Voraus Argumentum. Item Timotheo scribit. PL 150, 362.

Dazu Argumentum in Glossenschrift. Am Rand und zwischen den Zeilen. Evidens est, quod non post primam epistulam. Vgl. PL 112, 635 D (Hrabanus).

68r Epistula Pauli ad Titum.

Voraus Argumentum. Titum commonefacit. PL 68, 679 C (Ps.-Primasius).

Dazu Argumentum in Glossenschrift. Zwischen den Zeilen. Beatus apostolus Paulus Crete accedens. PL 112, 653 C (Hrabanus).

70r Epistula Pauli ad Philemonem.

Voraus Argumentum. Philemoni familiäres litteras facit. PL 68, 683 C (Ps.-Primasius).

Dazu Argumentum in Glossenschrift. am Rande. Argumentum epistulę quam ad Philemonem apostolus scripsit. PL 112, 693 A (Hrabanus).

70v Epistula ad Hebraeos.

71r Prologus ad Ebreos. Eingehefteter gefalteter Pergamentstreifen. In primis dicendum est, cur apostolus. PL 112, 711 B (Hrabanus).

72v Scripsit apostolus sine dubio hanc epistulam in urbe Roma ad Ebreos missam ad suam gentem.

Dazu 70v in Glossenschrift eingeschoben Argumentum. Tota intentio fuit apostoli in hac epistola ad Ebreos. PL 100, 1031 (Alcuinus Expositio in epistulas s. Pauli ); 112, 711 C (Hrabanus nach Iohannes Chrysostomus).

Epistulae catholicae. (83v) Ps.-Hieronymus: Prologus septem epistularum canonicarum. ›VII epistolae canonicae, auctor Beda, Proaemium‹. Non ita ordo est apud Grecos. PL 29, 821–32. (84r) Epistula Iacobi. (88r) Prima epistula Petri. (92r) Secunda epistula Petri. ›Eiusdem secunda‹. (95r) Prima epistula Iohannis. (99v) Secunda epistula Iohannis. (100r) Tertia epistula Iohannis. (101r) Epistula Iudae. Nur bis 5, 17. Bricht ab: memores estote verborum . Ein Blatt ging verloren.

Lateinische Glossen. Beispiele: (7r) Ep. ad Romanos, zu „servus". id est omni enim libertati, nobilior est servitus Christi. Zu „universo mundo". caelum et terra et omnia, quae in eis sunt, mundus dicitur quomodo fides Romanorum in caelo praedicatur. Vgl. PL 111, 1288 letzte Zeile und 1289 erste Zeile (Hrabanus). (19r) Prima Ep. ad Corinthios. Zu „Paulus": Paulus autem Romanis quasi ignotus Zu „vocatus". Paulum Semper in capite epistularum propter auctoritatem (31v) Secunda Ep. ad Corinthios. Zu „Paulus". ideo hic in capite huius epistolq ponit, quod antea in aliis non fecit, quia minoribus scripsit. Vgl. PL 68, 535. (Ps.-Primasius). zu „per voluntatem dei". non hominum voluntate sed patris se dicit a Christo missum. (41r) Ep. ad Galathas. Zu „Galathas": (im Argumentum). Galli namque a can-dore corporis antiquitus autem Galathę nuncupantur, quod significare voluit poeta cum ait: tum lactea colla auro innectuntur Vgl. Isidorus Hispalensis, Etymologiae 9, 2, 104. Zu „per lesum Christum". id est non superbe, ut quidam putant. (46r) Ep. ad Ephesios. Zu „per voluntatem dei". Videtur mihi huic sententiq congruere, nemo venit ad me Vgl. PL 112, 384B (Hrabanus); 26, 443 A (Hieronymus). Zu „Ephesi". id est curiosius quidam quam necesse est … Vgl. PL 26, 443 B (Hieronymus); 112, 384 C (Hrabanus). (51r) Ep. ad Philippenses. Zu „Timotheus". sociavit Timotheum secum eo … Vgl. PL 112, 479 D (Hrabanus). Zu „omnibus sanctis. quod dixit omnibus sanctis, id est ut intellegi possit … Vgl. PL 112, 480 A (Hrabanus). (54v) Prima ep. ad Thessalonicenses. Zu „ecclesiae". id est Iudeorum proprie synagoga dici solet … Vgl. PL 112, 541 B (Hrabanus). Zu „gratia". hoc in loco maxime ostendit … Vgl. PL 112, 541 C (Hrabanus). (57v) Secunda ep. ad Thessalonicenses. Zu „gratias agere". id est gratiarum actione consuetus est incipere apostolus saepe Vgl. PL 112, 567 B (Hrabanus). Zu „supercrescit". id est per omnia ostendit, quoniam magna erunt Vgl. PL 112, 567 C (Hrabanus). (59r) Ep. ad Colossenses. Zu „gratias agimus". Hanc enim praescriptionem consuetae epistolae faciens Vgl. PL 112, 508 B (Hrabanus). Zu „spem". id est propter eternitatem. (62r) Prima ep. ad Timotheum. Zu „gratia". videtur beatus Paulus in praescriptione praesentis epistolq contra suam consuetudinem … Vgl. PL 112, 581 D (Hrabanus). Zu „rogavi te ut remaneres". obsecratio quidem est e iam valde desidiosos … Vgl. PL 112, 582 A (Hrabanus). (65v) Secunda ep. ad Timotheum. Zu „promissione". id est ego ad hoc creatus sum apostolus … Vgl. PL 112, 656 B (Hrabanus). Zu „quam sine". id est hoc totum inconsummato sensu … Vgl. PL 112, 656 B (Hrabanus). Zu „gratias ago". id est quia omnis origo eius unum deum colebat. (68v) Ep. ad Titum. Zu „servus". Cur dicit hoc, habes in altera pagina. Zu „secundum fidem". Ratio praescriptionis in his continetur. Paulus servus dicit et reliqua, interposuit vero ab Mo loco, quo dixit usque fidem Vgl. PL 112, 656 (Hrabanus). (70r) Ep. ad Philemonem. Zu „vinctus". non ait apostolus, ut non auctoritate apostolica hoc impetrare videtur non usus est et in nulla epistula … Vgl. PL 26, 605 A (Hieronymus) und 112, 697 B (Hrabanus). Zu „Timotheus". hoc dixit, ut epistula maiorem haberet auctoritatem … Vgl. PL 26, 606 D (Hieronymus) und 112, 699 A (Hrabanus). (71v) Ep. ad Hebraeos. Zu „multifarie". tota intentio beati apostoli fuit … Vgl. PL 112, 712 B (Hrabanus). (84r) Die Glossen zu den Katholischen Briefen sind ein ausführlicher Auszug aus dem Kommentar des Beda. Vgl. PL 93, 9–130.

Althochdeutsche Glossen. Unter den Interlinearglossen, die meist Worterklärungen enthalten, befinden sich althochdeutsche Glossen, aber nur zu den Paulinischen Briefen. Sie sind verzeichnet bei E. Steinmeyer und E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, S. 758 (CCCCIII), 763 (CCCCXV), 768 (CCCCXXVI) 771 (CCCCXXXIII), 772 (CCCCXXXVII), 773 (CCCCXLII), 774 (CCCCXLIV), 775 (CCCCXLVII), 776 (CCCCL), 778 (CCCCLV), 779 (CCCCLVIII), 782 (CCCCLXIV).


Abgekürzt zitierte Literatur

Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
MGH SS Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (in Folio), Bd. 1–, Hannover 1826–
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Wiener Liste Liste der von H. J. Blum im Jahre 1673 der Wiener Hofbibliothek angebotenen Handschriften meist Weissenburger Herkunft, in: T. Gottlieb, Die Weissenburger Handschriften in Wolfenbüttel, Wien 1910 (Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften in Wien, Philosophisch-Historische Klasse 163,6)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Transformed in the scope of the project Europeana regia Bibliotheca Carolina.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.