de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 48
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Collectarium

Pergament — 165 Bl. — 29 × 20 cm — Lübeck — 14. Jh., 2. Hälfte

Lagen: 6 IV (48). V (58). IV+1 (67). IV (75). IV–2 (81). 6 VI (152)! V+1 (164). Bleistiftfoliierung 1–164. Eine zeitgenössische Zählung mit römischen Zahlen in roter Tinte recto auf dem Kopfsteg von 82r–149r (I–LXIX). Danach von anderer Hand in schwarzer Tinte bis Bl. 152 (LXXI). Zählfehler: Zwischen Bl. 109 und 110 ein Blatt übersprungen, jetzt 110a. Verschmutztes Pergament. Schriftraum: 18–19 × 11–12 cm. 18 liniierte Zeilen. Eine Spalte. Bl. 155r–166v zweispaltig. Hauptsächlich von zwei Händen in Textualis geschrieben, drei weitere Hände mit Nachträgen. Hand 1: 1r–81v, Hand 2: 82r–160v, Hand 3: 161r, Hand 4: 163v in Bastarda und Hand 5: 164r in Bastarda. Bl. 1r D-Initiale über sechs Zeilen mit zweifarbigem (rot und blau) geteiltem Buchstabenkörper mit Aussparungen und ineinandergreifenden Farbflächen. Feld- und Binnenraumfüllung mit Palmettenfleuronné in diesen Farben. Auf den Bl. 1r–81v abwechselnd rote und blaue Lombarden über zwei Zeilen, ebenfalls Palmettengerank sowie einfache Lombarden über eine Zeile. Bl. 82r B-Initiale über vier Zeilen mit geteiltem Buchstabenkörper und ineinandergreifenden Farbflächen in Blau und Rot. Bl. 82r–160v rote und blaue Lombarden über eine oder zwei Zeilen. Rubriken in Rot.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit dunkelbraunem Lederüberzug, abgerieben und geringfügig zerkratzt. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt "Hinrich Coster" (EBDB w000948): Stäbchen: EBDB s037631. Schwan: EBDB s008628. Rosette mit zwei Blattkränzen: EBDB s009830. Ornamente, geometrische Punkte: EBDB s003655. Lilie, Mittelblatt lilienförmig: EBDB s037630. ##. Ehemals mit Eck- und Kantenbeschlägen, jetzt durch die Restaurierung nur noch vereinzelt Löcher und Abdrücke. Zwei nachgebildete Riemenschließen mit Fensterlager, Haken und Gegenblechen. Lager und Haken jeweils mit einer Aussparung in Form eines Dreiblatts. Am unteren Rand des HD mittig ein Loch zur Befestigung der Kettenhalterung. Vier Doppelbünde, oben und unten einfache Kapitalbünde. Blattweiser aus einem Pergamentstreifen, der am Blattrand abgetrennt wurde, auf Folio 15 und 52. Restauriert von Paul Peters, Eerbeek (NL) 1997/98. Leder am Buchrücken und auf dem VD ergänzt. Vorderes Spiegelblatt erneuert. Zwei Vorsatzblätter vorn und eines hinten wohl schon bei einer früheren Restaurierung beigefügt. Restaurierungsbericht und Artefakte (Leder der Riemen, Rückenleder, Stifte, Hanf, Stroh) in Kiste 39 vorhanden.

Herkunft: Das Kollektar entstand in Lübeck für den Dom, der erste Teil (Bl. 1r–81v) noch im 14. Jahrhundert, der zweite Teil (Bl. 82r–160vb) mit weniger aufwendiger Ausstattung im geringen zeitlichen Abstand. Er diente offenbar zur Erneuerung des Sanctorale. — Es gehörte zum Buchbestand des Lübecker Doms, im Verzeichnis von Melle möglicherweise Nr. 354. — Im Zuge der Säkularisation 1806 in die Stadtbibliothek überführt. Während des Zweiten Weltkrieges verblieb das Kollektar in Lübeck. Ehemals auf dem Buchrücken die Aufschrift Capitula et orationes e breviario excerpta. Stempel der Stadtbibliothek auf fol. 1r. Auf dem vorderen Vorsatz verso eine Altsignatur No. 31.

Weber Catalogus, 53.

1r–164v Collectarium.
(1r–80v) Proprium de tempore. Enthält die Capitula und Collectae für die Tageshoren der Sonn- und Wochentage sowie der Herrenfeste. Gegenüber dem gedruckten Lübecker Brevier (VD16 B 8166) und dem Collectarium Ms. theol. lat. 2° 48a teilweise abweichend. ›In adventu domini nostri Ihesu Christi capitulum‹. Deus pacis sanctificet vos per omnia ut integer spiritus vester et anima et corpus … [I Th 5,23] (2r) ›Dominica secunda‹. (3r) ›Dominica tertia‹. (3v) ›Feria IIII‹. (4r) ›Feria VI‹. (4v) ›In sabbato‹. (5r) ›Dominica quarta‹. (5v) In vigilia nativitatis domini. (7v) ›Ad matutinas de sancto Stephano‹. (8r) ›De sancto Johanne ad matutinas‹. (8v) ›De innocentibus ad matutinas‹. (9r) ›Dominca infra octavam in sabbato ad vesperas‹. (9v) ›In circumcisione ad vesperas‹. (11r) ›In vigilia epyphanie ad vesperas‹. (11v) ›Octava epiphanie‹. (12v) ›Dominica infra octavam‹. (13r) ›Dominica prima post epyphaniam in sabbato ad vesperas‹. (14r) ›Dominica II. Sabbato ad vesperas‹. (15r) ›Dominica III‹. (16r) ›Dominica IIII. Sabbato ad vesperas‹. (16v) ›Septuagesima. In sabbato ad vesperas‹. (17r) ›Dominica LX. In sabbato ad vesperas‹. (18r) ›In quinquagesima. Sabbato‹. (18v) ›Feria quarta in capite ieiunii‹. (19r) ›Feria quinta‹. (19v) ›Feria sexta‹. (20v) ›In sabbato ad matutinam‹. (21r) ›Sabbato XL‹. (21v) ›Feria II‹. (22r) ›Feria III‹. (23r) ›Feria IIII‹. (23v) ›Feria V‹. (24r) ›Feria sexta‹. (25r) ›In sabbato ad matutinam‹. (25v) ›Dominica II‹. (26r) ›Feria secunda‹. (27r) ›Feria III‹. (27v) ›Feria IIII‹. (28v) ›Feria quinta‹. (29r) ›Feria sexta‹. (30r) ›Sabbato‹. (30v) ›Dominica III‹. (31v) ›Feria secunda‹. (32r) ›Feria tercia‹. (32v) ›Feria quarta‹. (33v) ›Feria quinta‹. (34r) ›Feria sexta‹. (34v) ›Sabbato‹. (35v) ›Dominica quarta‹. (36r) ›Feria II‹. (37r) ›Feria tercia‹. (37v) ›Feria quarta‹. (38v) ›Feria quinta‹. (39r) ›Feria VI‹. (40r) ›In sabbato‹. (40v) ›Dominica in passione‹. (41v) ›Feria secunda‹. (42r) ›Feria tercia‹. (43r) ›Feria quarta‹. (43v) ›Feria V‹. (44v) ›Feria sexta‹. (45r) ›Sabbato‹. (46r) ›Dominica in palmis‹. (46v) ›Feria secunda‹. (47v) ›Feria tercia‹. (48r) ›Feria quarta‹. (49r) ›In vigilia pasche ad completorium‹. ›In sancto die collecta ad omnes horas‹. (49v) ›Feria secunda‹. (50r) ›Feria III‹. ›Feria IIII‹. (50v) ›Feria quinta‹. (51r) ›Feria VI‹. (51v) ›Sabbato‹. (52r) ›Dominica prima post pascha‹. (54r) Dominica secunda. (54r) ›Sabbato‹. (54v) ›Dominica tertia. Sabbato ad vesperas‹. (55r) ›Dominica quarta. Sabbato ad vesperas‹. (56r) ›Dominica quinta. Sabbato ad vesperas‹. (56v) ›Vigilia ascensionis‹. (57v) In ascensione domini. (58r) ›Dominica post ascensionem‹. (58v) ›Vigilia pentecostes‹. (59r) Dominica pentecostes. (59v) ›Feria II‹. (60r) ›Feria III‹. (60v) ›Feria IIII‹. (61r) ›Feria V‹. (61v) ›Feria VI‹. (62r) ›Sabbato‹. (62v) ›In sabbatis ad vesperas capitulum usque ad adventum domini‹. (63v) ›Dominica prima post pentecosten‹. (63r) ›De corpore Christi‹. (65r) Dominica secunda. (65v) ›Dominica tercia‹. (66r) ›Dominica IIII‹. (66v) ›Dominica V‹. (67r) ›Dominica VI‹. (68r) ›Dominica VII‹. (68v) ›Dominica VIII‹. (69r) ›Dominica IX‹. (69v) ›Dominica decima‹. (70r) ›Dominica XI‹. (70v) ›Dominica XII‹. (71r) ›Dominica XIII‹. (72r) ›Dominica quarta decima‹. (72v) ›Dominica XV‹. (73r) ›Dominica XVI‹. (73v) ›Dominica XVII‹. (74r) ›Feria IIII in quatuor temporum‹. (74v) ›Feria VI‹. (75r) ›Sabbato‹. (75v) ›Dominica XVIII‹. (76r) ›Dominica XIX‹. (77r) ›Dominica XX‹. (77v) ›Dominica XXI‹. (78r) ›Dominica XXII‹. (78v) ›Dominica XXIII‹. (79r) ›Dominica XXIIII‹. (80v) ›Dominica ante adventum domini‹.
(80v–81v) Proprium de sanctis. (80v) ›Incipiunt de sanctis‹. ›Anastasye‹. ›Sylvestri confessoris‹. ›Felicis confessoris‹. (81r) In conversione sancti Pauli. (81v) ›Prejecti martiris‹. ›Agnete virginis‹. ›Purificatio sancte Marie virginis‹.
(82r–145v) Proprium de sanctis. Enthält die Capitula und Collectae für die Tageshoren der Heiligenfeiertage des Lübecker Kalenders. Gegenüber dem gedruckten Lübecker Brevier (VD16 B 8166) und dem Collectarium Ms. theol. lat. 2° 48a teilweise abweichend. (82r) ›In vigilia Andree apostoli ad nonam et ad vesperas capitulum‹. ›De sancto Andrea‹. Benedictio domini super caput iusti … (83r) ›De sancta Barbara‹. ›De sancto Nicolao‹. (84r) ›In octava Andree‹. ›In conceptione beate Marie virginis‹. (85r) ›Lucie virginis‹. (85v) ›Thome apostoli‹. ›Thome Cantuariensis‹. (86r) ›Silvestri pape‹. (86v) ›Felicis in pincis‹. (87r) ›Marcelli pape‹. ›Prisce virginis‹. ›Fabiani et Sebastiani‹. (87v) ›Item Sebastiani‹. ›Agnete martiris‹. (88r) ›Vincentii‹. (88v) ›In conversione sancti Pauli apostoli‹. (89v) ›Octava Agnetis‹. ›Purificatio sancte Marie virginis‹. (90v) ›De sancto Blasio‹. ›De sancto Anchario‹. (91r) ›De sancto Blasio per octavam et in octava‹. ›Agathe virginis‹. ›Dorothee‹. (91v) ›Valentini‹. (92r) ›De sancto Petro‹. (93r) ›In vigilia Mathie‹. (93v) ›Perpetue et Felicitatis‹. (94r) ›Gregorii pape‹. (95r) ›In annunciatione dominica‹. (95v) ›Ambrosii episcopi‹. (96v) ›Tyburcii et Valeriani‹. ›Georgii‹. ›Marci ewangeliste‹. ›Vitalis martiris‹. (97r) ›Philippi Iacobi‹. (97v) ›In invencione crucis‹. (98v) ›Godehardi episcopi‹. ›Iohannis ante portam latinam‹. ›Gordiani et Epymachi‹. ›Nerei et Achillei‹. (99r) ›Servacii‹. (99r) ›In adventu reliquiarum et translatione sancti Nicolai‹. (99v) ›Urbani pape‹. ›Petronille virginis‹. (100r) ›Nycomedis‹. ›Marcellini Petri‹. (100v) ›Bonifacii‹. (101r) ›Primi et Feliciani‹. (101v) ›Barnabe apostoli‹. (102v) ›Basilidis Cyrini‹. ›Viti martiris‹. (103r) ›Marci et Marcelliani‹. (103v) ›Gervasii et Prothasii‹. (104v) ›Decem milium militum‹. (105r) ›In vigilia Iohannis‹. (106r) ›Iohannis et Pauli‹. (106v) ›Vigilia Petri et Pauli‹. (107v) ›In commemoratione sancti Pauli apostoli‹. (108v) ›Infra octavam‹. ›In octava sancti Iohannis‹. ›De visitatione Marie‹. (110r) ›Processi et Martiniani‹. ›Infra octavam apostolorum Petri et Pauli‹. (110v) ›In octava apostolorum‹. (110ar) ›Kyliani et sociorum eius‹. (110av) ›Septem fratrum‹. (111r) ›In translatione sancti Benedicti abbatis‹. (111v) ›Margarethe virginis‹. (112r) ›In profesto divisionis apostolorum‹. (112v) ›Praxedis virginis‹. (113r) ›Marie Magdalene‹. (114r) ›Appollinaris‹. (114v) ›Chrispine‹. ›Iacobi apostoli‹. (115r) ›De sancto Christoforo‹. (115v) ›Anne‹. (116r) ›In octava Marie Magdalene‹. ›Marthe‹. (117r) ›Felicis‹. (117v) ›Abdon et Sennen‹. (118r) ›Ad vincula Petri‹. (118v) ›Stephani pape et martiris‹. (119r) ›Inventio sancti Stephani‹. (119v) ›Oswaldi‹. (120r) ›Sixti Felicissimi et Agapiti‹. (120v) ›Donati martiris‹. (121r) ›Ciriaci et sociorum eius‹. (121v) ›In vigilia Laurencii‹. (122v) ›Tyburcii martiris‹. (123r) ›Ipoliti et sociorum eius‹. (123v) ›In vigilia assumptionis Marie‹. (125r) ›In octava sancti Laurencii‹. ›Agapiti martiris‹. (125v) ›Tymothei Symphoriani‹. (126r) ›In vigilia Bartholomei‹. (126v) ›Ruffi martiris‹. (127r) ›Augustini episcopi‹. (127v) ›In decollatione Iohannis baptiste‹. (128r) ›Sabine‹. (128v) ›Felicis et Adaucti‹. (129r) ›Sixti et Sinnicii‹. (129v) ›In nativitate sancte Marie‹. (130v) ›Gorgonii martiris‹. ›Prothi et Iacincti‹. (131r) ›In exaltatione sancte crucis‹. (132r) ›Nicomedis martiris‹. ›Eufemie‹. ›Lamberti episcopi‹. (132v) ›In vigilia Mathei‹. (133v) ›Mauricii et sociorum eius‹. ›Cosme et Damiani‹. (134r) ›Michaelis‹. (135r) ›Jeronimi‹. (135v) ›Remigii‹. (136r) ›Marci pape‹. (136v) ›Dyonisii et sociorum eius‹. (137v) ›Gereonis et sociorum eius‹. ›Calixti pape‹. (138r) ›Luce ewangeliste‹. (138v) ›Undecim milium virginum‹. (139r) ›Severini episcopi‹. ›Crispini et Crispiniani‹. ›In vigilia Symonis et Iude‹. (140r) ›In vigilia omnium sanctorum‹. (140v) ›Cesarii‹. (141v) ›Eustachii‹. (142r) ›Willehadi‹. ›Eodem die quatuor coronatorum‹. (142v) ›Theodori martiris‹. ›Martini episcopi‹. (143r) ›Eodem die Menne martiris‹. ›Brictii‹. ›Elyzabet‹. (144r) ›Cecilie‹. (144v) ›Clementis‹. (145r) ›Crisogoni martiris‹. (145v) ›Katherine virginis‹.
(146v–147r) ›In dedicatione ecclesie‹.
(147v–152r) Collectae speciales. (147v) ›In vigilia unius apostoli‹. ›In memoria defunctorum pro duce‹. ›In memoria unius episcopi‹. ›In memoria plurimorum episcoporum‹. (148r) ›In memoria unius sacerdotis‹. ›In memoria plurimum sacerdotum‹. ›Pro parentibus‹. (148v) ›Pro uno famulo‹. ›Pro pluribus famulis‹. ›Pro una famula‹. (149r) ›Pluribus famularibus‹. ›Memoria plurium‹. ›Pro fratribus et sororibus‹. (149v) ›Pro elemosinis‹. ›Pro requiescentibus‹. (150r) ›Generalis‹. ›De sancta cruce‹. ›Alia de eadem‹. ›Item de ea‹. (150v) ›Alia de cruce‹. ›Alia‹. ›Item alia‹. ›De beata virgine‹. (151r) ›Item alia‹. ›Item alia de domina‹. ›Alia‹. ›Item‹. (151v) ›Item alia‹. ›Item alia‹. ›Alia‹. (152r) ›Item alia‹. ›De sancto Johanne‹. (152v) ›Alia‹. ›De apostolis‹. ›Alia‹. ›De sancto Blasio‹. ›Alia‹. (153r) ›De sancto Nicolao‹. ›De omnibus sanctis‹. ›Alia‹. ›Alia‹. (153v) ›Alia‹. ›Alia‹. ›Pro pace‹. ›De sancto Blasio‹.
(155ra–157vb) Kyrie cum litaniis rogationibusque. In der Litanei werden abweichend vom gedruckten Lübecker Brevier (VD16 B 8166) Line, Cypriane, Remigi, Wilhade und Perpetua erwähnt.
(158ra–159ra) Preces maiores et minores. (158ra–va) ›Preces maiores‹. Ego dixi domine miserere mei. Sana animam meam quia peccavi tibi. Oremus pro omni gradu ecclesie: Sacerdotes tui … — … Domine exaudi orationem meam [Ps 101,2]Psalmus‹. Miserere mei deus … [Ps 50,3]. (158va–159ra) ›Preces minores‹. Ego dixi domine miserere mei. Convertere domine … — … Domine exaudi orationem meam [Ps 101,2]Psalmus‹. Miserere mei deus … [Ps 50,3].
(159ra–vb) Preces cotidianae ad completorium. Nur die Initien. ›Psalmus David ad completorium‹. (159ra–va) Pater noster. Et ne nos inducas … In pace in idipsum … [Ps 4,9] … — … Dominus vobiscum. (159va–vb) ›Collecta‹. Illumina quesumus domine tenebras nostras … — … Benedicamus deo.
(159vb–160vb) Versiculi ad suffragia. (159vb) ›De sancta cruce. Primo nocturno‹. Hoc signum crucis erit in cel (CAO 8088). ›De una virgine‹. (160ra) ›De sancto Iohanne‹. ›De apostolis‹. (160ra–b) ›De sancto Blasio‹. ›De sancto Nicolao‹. (160va–b) ›De omnibus sanctis‹. Verglichen mit Ms. theol. lat. 2° 45.
(161r) ›Capitulum de sancto Ansvero et sociorum eius‹. [D]eus qui beatum Ansverum sociosque eius gloriosissimo protomartire tuo Stephano in passione coaequasti … — … et ad vitam perveniamus eternam. Per dominum nostrum. – 161v–163r leer.
(163v–164r) Benedictiones matutinales. ›In diebus dominicalibus benedictiones. Primo nocturno‹. Benedictione perpetua benedicat nos pater eternus … — … divinum auxilium maneat semper nobiscum. Benedictiones für die Sonntage, De sanctis sowie die Wochentage. – 164v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

CAO R.-J. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Bd. 1–6, Rom 1963–1979 (Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior 7–12)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Melle J. H. von Melle, Katalog der 1804 der Öffentlichen Bibliothek in Lübeck einverleibten lübeckischen Dom(Stifts-) Bibliothek, Lübeck 1804, Manuskript
VD16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gateway-bayern.bib-bvb.de/aleph-cgi/bvb_suche?sid=VD16
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)