de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 61
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Sermones et expositiones

Papier — 168 Bl. — 29 × 20 cm — Lübeck — 1471–1494

Wasserzeichen: Reichsapfel mit lateinischem Kreuz, ohne Beizeichen, Kreuzbalken gerade: WZIS DE5025-tl61_3, WZIS DE5025-tl61_5. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, einkonturige Stange und Stern: WZIS DE5025-tl61_14, WZIS DE5025-tl61_92 (identisch mit WZIS DE8100-PO-74463, 1472), WZIS DE5025-tl61_97 (identisch mit WZIS DE8100-PO-74448, 1472). Wappen, drei Lilien, Schild bekrönt, Buchstabe P: WZIS DE5025-tl61_24. Anker mit einkonturigem Kreuz: WZIS DE5025-tl61_54, WZIS DE5025-tl61_63, WZIS DE5025-tl61_66 (Variante WZIS DE2040-PO-118220, 1463). Lagen: VI (12). V (22). VI (34). VII (48). 3 VI (84). VIII (100). VI (112). IV+1 (121). V (131). VII (145). VI (157). V+1 (168). Bleistiftfoliierung (frühes 20. Jh.) 1–168. Das Druckfragment (Vorsatz) mit moderner römischer Zählung. Zeitgenössische Foliierung mit römischen Zahlen I–LXXX mittig auf den Rectoseiten, mit Zählfehler: Bl. 39 übersprungen. Im Blattformat kleiner sind Bl. 1 mit einer Breite von 18 cm, Bl. 133 mit den Maßen 21,6 × 19,5 cm und Bl. 144 mit den Maßen 21–21,5 × 19,5 cm. Zwei ungezählte Schaltblätter, beide zwischen Bl. 137 und 138 eingefügt mit den Maßen 9,5–10 × 15–16 cm bzw. 11 × 14 cm. Schriftraum: 22–23 × 10–11 cm. 50–65 Zeilen. Eine Spalte. Von einer Hand in Bastarda geschrieben. Zahlreiche Notizen und Textergänzungen auf den Blatträndern. Freiräume für Initialen.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit braunem Lederüberzug. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt Lübeck "Rautenplatte" (EBDB w004801): Staude, Knospenstaude: EBDB s034927. Stempel der Werkstatt Lübeck "Graduale-Meister" (EBDB w000251), auch "Akelei" (EBDB w000903): Rautengerank, gefüllt mit Blattwerk und Blüten: Schwenke/Schunke Rautenplatte 3a, Viereck: Schwenke/Schunke Viereck 54b, Adler natürlich: EBDB s002071. Stempel der Werkstatt "b. g. II" (EBDB w003161): Wappen mit den Initialen B. G.: EBDB s025523. Zu diesem Stempel P. Hierta, Den äldsta skandinaviska vapen-pärmstämpeln, in: Nordisk tidskrift för bok- och biblioteksväsen 11 (1924), 64–67. Eck- und Kantenbeschläge. Am oberen Rand des HD mittig ein Loch von einer Kettenbefestigung. Zwei Riemenschließen mit Fensterlagern, Haken nordelbischen Typs mit dreipassförmiger Aussparung und Zierkerben am Rand, erneuerten Riemen und Gegenblechen. Drei Doppelbünde, oben und unten einfache Kapitalbünde. Im unteren Zwischenbundfeld des Buchrückens ein modernes Signaturschild mit der Aufschrift Ms. theol. lat. 2° 61. Restauriert von Vera Spies, Hamburg 1992/93. Fehlstellen im Rückenleder ergänzt. Zusatzmaterialien eingebunden bzw. eingeklebt. HS neu. Ein Druckfragmente vom hinteren Innendeckel wurde bei einer vorherigen Restaurierung entfernt, siehe unten I. Collijn, Fragment af Dialogus (siehe unten), 367. Das Fragment trägt heute die Signatur I.-K. 849 (Fragment K2). Fehlstellen an den Blatträndern mit Japanpapier ergänzt. Restaurierungsbericht mit Zustandsfotos sowie entnommene Artefakte (neuzeitliche Papierstreifen als Lesezeichen, Kalenderblatt vom 25.Oktober 1937) in Kiste 40 der Stadtbibliothek vorhanden.

Fragmente:
  1. I. Magnus de Mayneriis. Stockholm. 1483. Papier. 1 Bl. 27,7 × 19,5 cm. Schriftraum: 14,5 × 10,5 cm. Eine Spalte. Rubriziert. Ir–v Magnus de Mayneriis: Dialogus creaturarum. Tabula. (Ir) Ipocrite sub bona specie homines decipiunt. Dyalogo XLI … — … Litigantes cum potencioribus perduntur. Dyalogo LIo.(Iv) Gaudere cum gaudentibus. Dyalogo LXo … — … Iratus putat se plus posse quam possit. Dyalogo XLIIIo.Vorsatz. Quer zur Leserichtung der Handschrift eingefügtes Doppelblatt, bei dem recto und verso das untere Halbblatt bedruckt ist. Der Text entspricht Bl. 5r–v im Druck Magnus de Mayneriis: Dialogus creaturarum. Stockholm: Johann Snell, 20.XII.1483, GW M22267, 5r. Die Identifizierung der Drucks ist mit Bleistift auf der Versoseite vermerkt (Anfang 20. Jh.). Zum Fragment ausführlich I. Collijn, Fragment af Dialogus creaturarum 1483 i stadsbiblioteket i Lübeck, in: Nordisk tidskrift för bok- och biblioteksväsen 1 (1914), 366–368.
  2. II. Notae. Lübeck. 15. Jh., letztes Viertel. Papier. 1 Bl. 28–28,5 × 17–18 cm. Im unteren Teil Schriftraum: 8 × 16 cm. 8 Zeilen. Im oberen Teil (in Leserichtung) Schriftraum: 16 × 13,5 cm. 12 Zeilen. Von drei Händen geschrieben. Hand 1: im obreren Teil des Blattes Bastarda, Hand 2: Schriftproben lateinisch und niederdeutsch in Bastarda, Hand 3: Schriftproben in größerer Textualis bzw. Bastarda. VS Notae. Quer zur Leserichtung kaufmännische Notizen und Zeichen Item up den X dages in october … Item van Bernd Greffensteyn XL II schyput … Item van Syvert Branbeck IIII stucke vas … Im unteren Teil in Leserichtung des Bandes Schreibübungen. Mynen denst thouoren unde wes ik gudes nu unde to allen tyden weten schole yhr myn leve … Domine non sum dignus ut intres [Mt 8,8] (mehrmals). Darunter wohl von anderer Hand Johannes Parlebarch est nequam. Hoc est verum non est falsum. Zu Johannes Parleberg Irrgang, 206.

Herkunft: Die Handschrift entstand in Lübeck und wurde wahrscheinlich vom Donator, dem Vikar an St. Marien Hinricus Dedewich, selbst geschrieben. Datierungen auf den Kopfstegen: (1r) Mo CCCCo LXXI, (46r) Anno etc. LXXV, (98v) LXXV predicavi und (168r) 1494. Ein Hinricus Dedewich aus Neu-Bukow ist in den Matrikeln der Universität Rostock 1464 nachweisbar, Matrikel Rostock 1, 142. — Die Handschrift gehörte zur Dombibliothek. Auf dem vorderen Vorsatz verso (Druckfragment, siehe oben) Sermones multi et diversi. Von anderer Hand darunter Orate pro domino Hinrico Dedewich quondam ecclesie beate virginis Lubicensis vicario pro cuius memoria datus est presens liber ad liberariam ecclesie Lubicensis et cuius [!] anima eius requiescat in perpetua pace. Amen. Im Verzeichnis der Dombibliothek von 1633, UBBL 1, 390–411, 408 Nr. 422 Pap. geschr. 4. Sermones multi donatoris Henr. Dedewich. — Im Zuge der Säkularisation kam die Handschrift 1806 in die Stadtbibliothek Lübeck. Im Verzeichnis von Melle Nr. 396. 1922 entlieh sie der schwedische Inkunabelforscher Isak Collijn nach Stockholm aus, siehe den eingeklebten rosa Leihschein (11,8 × 18,2 cm). Stempel mit Fälligkeitsdaten von 1928 bis 1935 auf einem weiteren eingeklebten Blatt (21,6 × 15 cm). 1944 wurde der Band kriegsbedingt zusammen mit anderen Handschriften in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert und von dort nach Kriegsende in die UdSSR transportiert. Ein vom VD abgelöstes und vor dem Vorsatz eingeklebtes Papierschild (2,5 × 3,5 cm) mit blauem Rand trägt die Inventarnummer 22916 (Bleistift), die durchgestrichen und ersetzt wurde durch 24[?]197 (brauner Buntstift). Sie deutet auf die Verwahrung im Russischem Staatlichen Archiv Alter Akten in Moskau. Seit 1990 ist die Handschrift zurück in Lübeck. Altsignatur auf dem Vorsatz verso 6. Stempel der Stadtbibliothek Lübeck auf Fol. 1r.

Weber Catalogus, 89–91. — Schweitzer Bestände, 272.

1r–169v Sermones et expositiones.
(1r–v) [L]egitur in historia Atheniensium quod quidam nobilis deliquit contra suum regem in cuius transgressionem precepit … Mit diesem Initium auch Marburg, UB, Mscr. 57, 224vb (Marburg, 165) und München, BSB, Clm 3580, 264r (München BSB 3,3,1, 338). Auf dem Kopfsteg von Bl. 1r Ihesus Christus Amen. Anno a nativitate domini Mo CCCCo LXXI.
(1v–4r) In ascensione domini. (T36). [A]ssumptus est in celum [Mc 16,19]. Augustinus: Salvator noster ascendit in celum non ergo turbemur in terra … Mit ähnlichem Initium in Kiel, UB, Cod. ms. Bord. 109, 182v–185v.
(4v–5r) ›De ascensione‹. (T36). Ascendit super Cherubin [Ps 17,11]. Notandum quod Cherubin secundum Gregorium omelia de angelis dicitur: Plenitudo sapiencie et illa summa angelorum agmina idcirco Cherubin sunt vocata … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 17,11. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 134. Weitere Druckausgaben RETM M1890-10/5–70. Literatur: Stegmüller RB 5591 und Suppl. Siehe auch Fol. 104v.
(5v) In ascensione domini. (T36). [E]t propter hanc in altum regredere [Ps 7,8]. In hiis verbis agitur de misterio Christi ascensionis sicut enim Christus per misterium sue incarnationis incarnationis [!] de alto descendit ad yma de celis ad terram … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 17,11. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 46.
(6r–v) ›De omnibus sanctis‹. (S79). [C]or vidue consolatus sum … [Iob 29,13]. Notandum quod cor induratur pluribus de causis
(7r–8v) De spiritu sancto. (T39). [S]piritus domini ferebatur super aquas [Gn 1,2]. Scribitur istud verbum secundum doctrinam beati Augustini de trinitate: Due sunt processiones spiritus sancti … Mit diesem Anfang auch in Koblenz, LHA, Best. 701 Nr. 159, 200r–201v (Koblenz 1, 317), Augsburg, SSB, 2° Cod. 301, 243va (Augsburg SSB 4, 79) und Gotha, FB, Chart. A 12, 271vb (ManuMed 31626463). Vgl. Schneyer 4, 585 Nr. 34 und 4, 594 Nr. 156.
(8v–9v) Petrus de Padua: Dominica pentecostes. (T39). Schneyer 4, 712 Nr. 81. Am Ende abweichend.
(9v–10v) Dominica pentecostes. (T39). O quam suavis est domine spiritus tuus [Sap 12,1]. Commentator in libro de impressionibus aeris dicit: Cum ros descendit isto die serenitas
(11r–v) In dedicatione ecclesiae. (C11). In domo tua oportet me manere [Lc 19,5]. Si vis edificare domum spiritualem in deo debes eam distinguere per tres cameras quia tres sunt domini … Mit diesem Initium auch in Augsburg, SSB, 2° Cod. 300, 67r–v (Augsburg SSB 4, 72).
(12r–v) ›De uno martire‹. (C4). [E]xaudivit me deus de templo [Ps 17,7]. In hiis verbis ponitur orationis exauditio. Ubi nota quod templum mistice sumptum est triplex videlicet templum iusti hominis … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 17,7. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 132.
(13r–v) ›De resurrectione domini‹. (T28). [E]go dormivi et soporatus [Ps 3,6]. In hiis enim verbis ponitur Christi contra persecutores victoria facta per resurrectionem. Ubi notandum quod per dormitionem in qua a labore omnes sensus corporis requiescunt … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 3,6. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 20.
(14r–v) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. ›Dominica IIII post pasce‹. (T32). [C]um venerit ille [Io 16,8]. Et ipse salvator exponit: De peccato quidem quia non crediderunt in me [Io 16,9] et hoc est peccatum infidelitatis … — … se accepisse monstrabit. Druck: Bonaventurae opera 6, 458–461. Literatur: CALMA 2, 453 Nr. 12. Stegmüller RB 1778. Kaeppeli Nr. 3089 (Nicolaus de Gorran). Mohan, 1, 126. Glorieux Répertoire, 2, 39 Nr. 305i. Distelbrink 14 Nr. 9.
(14v) ›Dominica V‹. (T33). [S]i quid pecieritis patrem [Io 16,23]. Si quid id est aliquid illud aliquid est vita eterna
(15r–v) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. [N]emo potest venire ad me [Io 6,44] scilicet per fidem et dilectionem et cognicionem … — … et asperum sive durum. Druck: Bonaventurae opera 6, 329–332. Der Text setzt fort Nota panem quippe vite seipsum vocat … (Johannes Chrysostomus in Iohannem, Hom. XLVI).
(16r–17r) Peregrinus de Oppeln. ›De trinitate‹. (T40). [B]enedicat nos deus [Ps 66,7]. Sciendum in istis verbis instruitur quid credere quid optare debemus dies enim dei ter in anno agiturSchneyer 4, 554 Nr. 74. Am Anfang leicht abweichend. Vgl. Schneyer Beobachtungen, 115.
(17r–18r) ›De decem milium militum‹. [L]abora sicut bonus miles [II Tim 2,3]. Militem verum et legitimum tria faciunt videlicet sedulitas in laborando … Ista tria tangit apostolus dum dicit II Thy. II: Labora quo ad primum sicut bonus miles [II Tim 2,3] … Mit diesem Initium auch in Kiel, UB, Cod. ms. Bord. 91, 226rb–228ra.
(18v–19v) Eberhardus de Valle scholarum: De sancta Margareta. (S47). Schneyer 2, 9 Nr. 101 Die Sermones de sanctis sind unter dem Namen Hugo de Prato Florido gedruckt, siehe Schneyer Beobachtungen, 17.
(19v–21v) Hugo de Sancto Caro: Postilla super evangelium secundum Lucam. Cap. 5. [F]actum est autem [Lc 5,1]. Nota quod istud quod hic dicitur non continuatur precedenti quia in ista prima parte agit etiam Lucas de secunda vocatione Andree et Petri … — … qui non renuntiaverit omnibus que possidet non potest etc. Mit Auslassungen. Druck: Verglichen mit Hugonis de Sancto Charo … primi cardinalis ordinis praedicatorum Opera omnia in universum Vetus et Novum Testamentum, Bd. 6: In Evangelia secundum Matthaeum, Lucam, Marcum et Ioannem, Venedig 1732, 157vb–159rb. RETM H2440-10/5–10/40. GW 4285, 13578. VD16 B 2579, B 2582. Literatur: CALMA 6, 389 Nr. 7. Stegmüller Nr. 3721. Kaeppeli Nr. 1989 und Suppl. Glorieux Répertoire 1, 46 Nr. 2an.
(21v–22v) ›Dominica VI‹. (T46). [T]e recordatus fueris [Mt 5,23]. Notatur hic commissorum recordacio et memorie sine venia imploracio. Vade prius reconciliare fratri tuo [Mt 5,24]
(22v–23r) De sancto Petro ad vincula. (S52). [E]rat Petrus dormiens [Act 12,6]. In verbis istis ponitur duplex status peccatorum videlicet actionis tepeditatem [!] et incertorum periculositatem
(23v) Johannes de Rupella: De confessoribus. (C7). Schneyer 3, 717 Nr. 192.
(24r–v) ›De dedicatione‹. (C11). Schneyer 8, 622 Nr. 7.
(25r) In annuntiatione Mariae. (S28). Ave maris stella dei mater [CAO 8272]. Nota trahitur ex verbis istis quomodo Eva vocavit esse dea et facta est ancilla
(25v–26r) Johannes Contractus: De sancto Bartholomaeo. (S62). Schneyer 3, 442 Nr. 122.
(26v–27r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super evangelium secundum Lucam. Cap. 19. ›Dominica decima‹. (T50). Cum appropinquavit Ihesus civitati videns civitatem [Lc 19,41]. Moraliter nos instruat ecclesia quod in quantacumque gloria sit aliquis non est gaudium quia extrema gaudii luctus occupat … — … unde radix perditionis processit. Mit einer Auslassung am Ende. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 6, 247vb–248rb.
(27r–v) ›De exaltatione sancte crucis‹. (S66). Notandum est quod meritum exaltationis Christi fuit humilitas passionis iuxta illud apostolus ad Phil. secundo: Humiliavit semet ipsum [Phil 2,8] … Vgl. am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 8,6. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 58.
(27v–28r) Eberhardus de Valle scholarum. ›In decollatione‹. (S64). Schneyer 2, 12 Nr. 129.
(28v–29v) ›Dominica 13‹. (T53). [B]eati oculi [Lc 10,23]. In exordio huius lectionis queritur: Quare dominus beatificaverat oculos se videndumSchneyer 9, 91 Nr. 71. Vgl. Haimo Altissiodorensis, Hom. 125, PL 118, 669–675.
(30r–31r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super evangelium secundum Lucam. Cap. 17. ›Dominca XIIII‹. (T54). [F]actum est dum iret [Lc 17,11]. Reprehendit dominus ingratitudinem leprosorum qui sanati ab eo nullas gratias retulerunt … — … quia misericordia expectat ad penitentiam. Mit Auslassungen. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 6, 235va–236vb.
(31v–32r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super evangelium secundum Lucam. Cap. 7. ›Dominica XVI‹. (T56). [E]t factum est deinceps [Lc 7,11]. Id est per mundum predicando infirmos curando … — … visitat corda fidelium. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 6, 172rb–va.
(32v–33r) ›De martyribus‹. (C5). Schneyer 7, 265 Nr. 20.
(33v–34v) Matthias de Liegnitz. ›Dominica 19‹. (T59). Schneyer/Hödl: Matthias de Liegnitz Nr. 53.
(35r–36v) Haimo Altissiodorensis: Hom. 2. Dominica II adventus. (T2). [E]runt signa [Lc 21,25]. Previdens dominus humane fragilitatis tribulationes et pressuras … Druck: PL 118, 17–25. Vgl. Schneyer Wegweiser, 234 und 256.
(37r–38r) ›Dominica III‹. (T3). [C]um audisset [Mt 11,2]. Beatus Johannes baptista propter veritatem quam predicabat missus est ab Herode Thetracha in carcerem velut latro et sacrilegus … Vgl. H. Barré, Les homéliaires carolingiens de l'école d'Auxerre. Authenticité, inventaire, tableaux comparatifs, initia, Città del Vaticano 1962, Q II 46.
(38v) In exaltatione sanctae crucis. (S66). [E]go dominus humiliavi lignum [Ez 17,24]. Notandum est quod Christus alia intencione subiit crucem alia intentione Iudei eum crucifixerunt
(39r–v) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. ›Dominica IIII adventus‹. (T4). [C]onfessus est [Io 1,20] id est veram confessionem fecit et in ipsa permansit II Corinthios 10: Fidelis autem deus quia sermo noster qui fit apud vos … — … qui in eum non credebant. Druck: Bonaventurae opera 6, 256–259.
(40r–v) ›De nativitate Christi‹. (T6). [G]loria in excelsis deo [CAO 2946]. Aristoteles primo de generatione dicit: Generatio unius est corruptio alterius. Modo sciendum quamvis idem secundum viam nature dixit ubi semper generatio unius est corruptio alterius
(40v) [V]erbum caro factum est [Io 1,14]. Scimus quod verbum in divinis non est aliud quam secunda persona sive filius et istud verbum id est illa persona solummodo assumpsit humanam naturam
(41r–42r) ›In quinquagesima‹. (T18). [S]i lingwis hominum loquar [I Cor 13,1] id est LXXII que diverse fuerunt in edificacione turris Babilonis
(42r–43r) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. ›Dominica letare‹. (T22). (42r–v) [E]st puer unus [Io 6,9]. Tot inquit panes nos habemus sed non ferunt sed hec quid inter tantos in quo notatur mira inopia domini … — … nec in istis timeretur adversitas. (43r) Queritur de hoc quod dominus fugit in montem … — … inimici hominis domestici eius [Mi 7,6]. Druck: Bonaventurae opera 6, 319b–322b, 324a Nr. 34.
(43r) [P]araclitus spiritus [Io 14,26]. Sanctum opus in me spira ut cogitem compelle ut faciam suade ut te diligam … Am Anfang Paulinus Aquileiensis, Exhortatio sive De salutaribus documentis, Cap. 66. Druck: PL 99, 279.
(43v–44r) ›Quarta feria pasche‹. (T28/4). [M]anifestavit autem se [Io 21,1]. Notandum mare Tyberiadis idem est quod stagnum Genezareth et quod mare Galilee … Am Anfang Bonaventura, Commentarius in evangelium Johannis, Cap. 21. Druck: Bonaventurae opera 6, 619.
(44r) De trinitate. (T40). [G]loria tibi trinitas [CAO 2948]. Ubi queritur unitas trinitatis patris et filii et spiritus sancti quia neque periculosius alicubi erratur … Am Anfang Augustinus, De trinitate, Lib. 1, Cap. 3, dann weitere Zitate von ihm.
(44v–45v) ›Dominica secunda post pasce‹. (T30). [C]hristus passus est [I Pt 2,21]. Seneca in epistola XLV dicit: Longum iter est breve per precepta et efficax per exempla … Der Anfang wie Schneyer 3, 74 Nr. 241 (Jabobus de Lossana).
(46r) ›De sancta cruce‹. Adoramus te Christe [CAO 6046]. Augustinus: Crux Christi nobis tocius causa beatitudinis est. Hec nos a cecitate liberavit erroris … Am Anfang auf den Kopfsteg Anno etc LXXV.
(46v–47r) Thomas de Hibernia: Manipulus florum. ›Passio‹. Inspice vulnera pendentis sanguinem morientis … — … nullum tyrannica vincula retinerent. Leo papa in sermone de ieiunio. Lemma ›Passio‹, a–d, f–h, k–s, u, y, ab–ak, am–ar, at–au. Druck: GW M46952–M46954. RETM T1860-10/5–10/35. Literatur: R. H. Rouse, M. A. Rouse, Preachers, Florilegia and Sermons. Studies on the Manipulus florum of Thomas of Ireland, Toronto 1979 (Studies and Texts 47). Sharpe Nr. 1767. Stegmüller RB 8128. Bloomfield 91.
(47v–48r) Thomas de Hibernia: Manipulus florum. Ascensio. [A]scendo ad patrem [Io 20,17]. Notandum est secundum Augustinum in de agone Christiano quod corpus non ascendit sed levatum est in celum … — … ascensione omnia preconia prophetarum. Augustinus in epistola ad Volusianum. Lemma ›Acensio‹, b–ac und ›Resurrectio‹ h. Druck wie oben.
(48r–v) Thomas de Hibernia: Manipulus florum. Incarnatio. ›De incarnatione Christi‹. [I]ncarnatus est de spiritu sancto Augustinus de verbis apostoli: Non liberaretur humanum genus nisi sermo dei dignaretur esse humanus … Lemma ›Incarnatio‹ a–q, t. Druck wie oben.
(48v) Thomas de Hibernia: Manipulus florum. Maria. ›De virgine‹. Ave Maria gratia plena [CAO 1041]. Notandum dicit beatus Augustinus de natura et gracia: Scimus quod Marie virgini collata fuerit magna gracia … — … et in umbra mortis optinuit redemptionem. Lemma ›Maria‹ a, b, e–g, o–q, t–z, ad, ae, ah. Druck wie oben.
(49r–50r) ›De beata virgine vel de nativitate domini‹. [E]rit tamquam lignum [Ps 1,3]. Istud lignum de quo loquitur Psalmus in hac prophetia est filius dei lignum vite cuius adventus in carnem fuit desiderium sanctorum patrum
(50v–51v) [F]ac tibi archam [Gn 6,14]. Secundum Augustinum de civitate dei lib. 16 cap. 2: Noe gerit figuram salvatoris nostri Iesu Christi
(52r–53r) [T]u autem in sanctis tuis habitas [Ps 21,4]. Notandum est quod intencio Iudeorum erat per conspiracionem quam contra Christum fecerunt
(53v–55r) ›De uno martire aut confessore‹. (C4. C6). [I]ustus ut palma florebit [Ps 91,13]. Notandum ista littera potest primo exponi allegorice de Christo qui authoritate dividitur
(55r–57r) De beata Maria virgine. (55r) Benedixisti domine [Ps 84,2]. Id est beatam virginem quam benedixit deus sanctificando in utero fomitem extinguendo … — … et eius in utero sanctificatione. Am Anfang wie bei Hugo de Sancto Caro, Postilla super Psalmos, Ps 84. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 2, 221vb. (55r–57r) Utrum virgo gloriosa per sanctificacionem in utero sit totaliter mundata a peccato originali … — … propter fomitem qui essentialiter remanebat quamvis impeditus esset. Vgl. Thomas de Aquino, In IV libros sententiarum, 3, ds. 3, qu. 1, ar. 2. Druck: Busa S. Thomae Aquinatis opera, 269f.
(57r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super Psalmos. Cap. 83. Protector noster aspice [Ps 83,10]. Protector noster qui nos protegis per filium tuum … — … ubi tot occurrunt caritatis insignia. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 2, 221rb.
(57v–58v) [U]t audiam vocem laudis [Ps 25,7]. In hiis eum verbis ostendit: Dicendum certam virtutem quam quilibet perfectus debet habere scilicet doctrine … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 25,7. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 230.
(58v–60r) ›De nativitate Christi sermo‹. (T6). [A]nnuncio vobis gaudium [Lc 2,10]. Notandum tota fides nostra est circa deitatem et humanitatem a verbo assumpta
(60r) [M]ane astabo tibi [Ps 5,5]. Notandum quod mistice mane est principium diei et ideo sicut dux est dies
(60v) [P]ropter nomen tuum [Ps 24,11]. Notandum est quod propheta in verbis premissis ostendit quod per Christum habemus remissionem peccatorum … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 24,11. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 220.
(61r–62r) [V]ia sancta vocabitur non transibit [Is 35,8]. Ubi notandum quod Christus cum sit via veritas et vita [Io 14,6] videlicet per evidentiam in se ipso non tum omnibus est vita nec veritas neque via
(62r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super Psalmos. Cap. 25. Ego autem in innocentia [Ps 25,11]. In hiis verbis Psalmi repetit meritum quo petit a malis separari … — … apud te est laus mea in ecclesia magna. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 2, 60va–b.
(62v–63v) ›In dedicatione templi‹. (C11). [I]ntroibo in domum [Ps 5,8]. Glossa: Introibo in domum que est celestis Iherusalem
(64r–66r) Ecce tabernaculum dei [Apc 21,3]. Unde notandum est quod ut habetur Deut.12 et in pluribus aliis scripture locis: Dominus deus promisit filiis Israel quod si observarent precepta
(66r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super Psalmos. Cap. 26. Dominus petra mea [II Rg 22,2]. Notandum dominus dicitur salus quia nos salvat ab infirmitate sive imbecillitate contracta per peccatum … — … quasi dicat quod facis scire fac sentire. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 2, 61rb–va.
(66v–67v) ›De misericordia‹. [M]isericordia tua [Ps 22,6]. Notandum licet ecclesia dei multis pressuris agitur et paciatur … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 22,9. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 205.
(67v–68r) [S]edisti super thronum [Ps 9,5]. Vide infra quid per thronum intelligitur: Rursus est notandum quod via vite dicitur esse omnis iusticia
(68v–69r) ›De martiribus‹. (C5). [R]ecordatus est [Ps 9,13]. Notandum quod psallendo debemus gracias deo agere de martirum victoria … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 9,13. Druck: Lyon 1673, Bd.1, Sp. 67.
(69r–v) ›De beata virgine‹. Que est ista [Ct 6,9]. Ubi advertendum est quod verbo Maria assimilatur aurore quasi eius misericordia pre ceteris sanctis est utilior
(70r–71v) ›De templi dedicatione. De nativitate Christi‹. (C11. T6). [V]idimus eum plenum gracia et veritate [Io 1,14]. Notandum est quod plenitudo ecclesie dicitur gracia dei sine qua anima dicitur inanis et vacua … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 23,1. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 207.
(72r–v) ›De innocentibus‹. (S11). Quasi modo geniti infantes [I Pt 2,2]. Advertendum est quod etsi Christus non est comprehensibilis a nobis aut ab angelis beatis secundum deitatem et ineffabilem
(72v) ›Vide hic quomodo Christus in extremo iudicio bonis clarus apparebit sed malis iratus‹. [N]otandum quod in illo ultimo iudicio tam boni quam mali tam peramandi quam perimendi videbunt Christum iudicem
(73r–74v) ›De assumptione‹. (S59). [S]urge amica mea [Ct 2,13]. Iuxta sensum litteralem est sciendum quod Salomon fecerat quamdam domum in Iherusalem
(74v–76r) ›Assumptione‹. (S59). [A]scende mecum [Idc 1,3]. Ratio dictat quod persona aliqua preferri et vocari debet ad pugnam … Mit diesem Initium auch München, BSB, Clm 28495, 90v (München BSB 4,9, 58).
(76v–77v) Johannes de Rupella. ›De sancto Bartholomeo‹. (S61). Schneyer 3, 714 Nr. 149.
(78r–v) ›De martiribus‹. (C5). [E]ffuderunt sanguinem [Ps 78,3]. Effusio sanguinis martirum est culpa gravissima quantum ad effundentem
(78v–79r) In dedicatione ecclesiae. (C11). [E]cce tabernaculum [Apc 21,3]. In verbis istis describitur nobis materia magna exultationis certa sollempnitatem dedicationis
(79v–80r) ›De visitatione‹. (S145). [E]xurgens Maria [Lc 1,39]. Glossa dicit quid monebat eam ad eundum dicendum verbum angeli
(80v–81r) [E]xurgens Maria [Lc 1,39]. Maria de domo propria in qua salutaverat angelus exurgens et huc de quiete contemplacionis in qua sederat
(81v–82v) Conradus de Saxonia. ›De annunciatione‹. (S28). Schneyer 1, 769, Nr. 331.
(82v–84r) ›De purificatione‹. (S21). [P]ostquam sunt impleti dies [Lc 2,22]. Bernardus: Magna virtus virginitas magis autem laudabilis virtus humilitas placuit enim deo Marie virginis
(84r–v) ›De sancta cruce‹. [S]edisti super thronum [Ps 9,5]. Sciendum thronus namque dicitur sedes regia. Quis ergo fuit thronus Christi nisi crux benedicta in qua Christus pendens regio titulo fuit insignitus
(85r–v) ›Dominica oculi‹. (T21). [O]culi mei [Ps 24,15]. Sciendum est quod sicut corpus oculos corporales habet quibus corporali videt … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 24,15. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 272.
(85v–86v) [I]llumina oculos meos [Ps 12,4]. Unde in verbis istis ostendit propheta incarnationis Christi beneficium quia scilicet per illam beatificatur … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 12,4. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 98.
(86v) [T]urbatus est a furore oculus [Ps 6,8]. Notandum est quod hic per oculum psalmi intelligit rationem et intellectum quibus interior homo videt sed exterior per oculum carnis
(87r–88v) ›Feria III post oculi‹. (T21/3). [E]go clamavi [Ps 16,6–9]. Et sunt verba introitus misse tercie ferie post oculi. Notandum est quod Christus in hiis verbis postulationem suam explicat … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 16,6. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 119.
(89r) ›Predicavi dominica letare‹. (T22). [L]audate nomen domini [Ps 134,1]. Favente dei clemencia aliquid dicere intendo de nomine dei
(89v–90r) ›De beata virgine‹. [F]actum est cor meum [Ps 21,15]. Hic ex verbis assumptis ostenditur quod Christi passio fuit placativa supernorum … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 21,15. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 189.
(90r–v) ›De sancta cruce‹. Adoramus te Christe [CAO 6046]. Notandum est vera adoracio non stat in actibus corporis exterius sed principalius in mente et conscientia
(90v–91r) Hugo de Sancto Caro: Expositio super Apocalypsim. [E]cce vidi alterum angelum [Apc 14,6]. Glossa: Vidi alterum angelum id est predicatorem katholicum. Volantem per medium celi id est per concordiam utriusque testamenti … … quia per tribus fuerant distributi. https://www.corpusthomisticum.org/x1a12.html. Gedruckt unter den Schriften des Thomas von Aquin, Opera omnia, T. 23, Parma 1869, 325–511. Literatur: Stegmüller RB 3771 und Suppl. Kaeppeli Nr. 1989.
(91r–v) [E]go sum pastor [Io 10,11]. Notandum est quod quilibet pastor ut gregem sibi subdictum bene pascat quinque conditiones debet habere
(92r) [M]odicum et iam [Io 16,16]. Verborum huius ewangelii quedam discipulis conveniunt qui Christum corporaliter presente habuerunt
(92v) ›De uno martire‹. (C4). [I]ustus in eternum non commovebitur [Prv 10,30]. Notandum secundum esse uniuscuiusque rei causatur a forma secundum communes doctores est
(92v) [E]cce ascendimus [Mt 20,18]. Unde Christus id est dicitur filius hominis quia secundum humanitatem quam assumpsit de beata virgine passus unde et mater eius amaritudine repleta est
(93r–v) ›Sermo de defunctis. Commemoratio mortuorum‹. [C]ommemoracio que fit in crastino omnium sanctorum vocatur interdum festum de mortuis
(93v–94r) [I]ntende anime [Ps 68,19]. Sed contra: Stephanus sperabat in deum non tamen a morte fuit liberatus sic Petrus sic Paulus sic Laurentius … Am Anfang vgl. Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 68,19. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 836f.
(94r–v) [E]rat quidam regulus [Io 4,46]. Moraliter hic considerandum est quis regulus quis reguli filius qua infirmitate detinetur qua hora sanatur … Am Anfang Bonaventura, Commentarius in evangelium Johannis, Cap. 4. Druck: Bonaventurae opera 6, 301.
(94v–97r) [S]icut enim pater suscitat [Io 5,21]. Ex hiis domini verbis et ex aliis que sequuntur potest intelligi quod due sunt vice: Due mortes et due resurrectiones
(97r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super Psalmos. Cap. 24. Domine vias tuas [Ps 24,4]. Vias tuas id est mandata per que ad te qui es vera vita revertar … — … ut ad illam me reduceres. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 2, 56va.
(97r) Flagellis ceciderunt me [CAO 6287]. Notandum perfidi Iudei Christum quatuor vicibus flagellarunt. Primo in capite
(97v–98r) ›Dominica XXII‹. (T62). [S]imile est regnum celorum [Mt 18,23]. Sciendum proprium est Syris et maxime Palestinis ad omnem sermonem suum parabolas id est similitudines iungere ut quod per simplex verbum non potest capi ab auditoribus per parabolasBarré, Les homéliaires (wie oben), Q II 39 var.
(98v–99r) ›Dominica XXIII‹. (T63). Abeuntes Pharisei [Mt 22,15]. Notandum tempore quo dominus secundum carnem natus est in Bethlehem Iude sicut Lucas testaturBarré, Les homéliaires (wie oben), Q II 40. Auf dem Kopfsteg von 98v LXXV predicavi.
(99v–100r) ›De adventu Christi‹. (T1). Scientes quia hora est [Rm 13,11]. Notandum est quod Christi adventus est quadruplex. Primus est in carnem secundus est in mentem qui fit quando dominus venit ad peccatorem … Am Anfang ein kurzer Auszug aus der Sermo des Guilelmus Peraldus, Schneyer 2, 543 Nr. 129.
(100v–101r) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. Cap. 165. ›De sancta Cecilia‹. (S83). Cecilia quasi celi lilia aut quasi cecis via fuit enim celeste lilium per virginitas pudorem. Cecis via per exempli informationem. Cecilia virgo clarissima ex genere Romanorum nobili orta … — … quos ad fidem converterat Urbano commendavit. Mit Abweichungen. Druck: Maggioni LA, 1180–1187.
(101r) [P]aravit in iudicio [Ps 9,8]. Notandum in verbis istis ostendit propheta bonorum premiationem et malorum punitionem … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 9,8. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 64.
(101v–102v) ›De uno martire‹. (C4). [E]xultabo in salutari [Ps 9,16]. Hic advertendum primo quod per salutare dei quo salus devotatur et efficitur Christus salvator intelligitur … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 9,16. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 69.
(103r–v) [D]eus qui precingit [Ps 17,33]. In verbis istis tangitur fortitudo per Christum data ipsi ecclesie contra omnia nobis adversaria … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 17,33. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 145.
(103v–104v) [Q]ui perfecit pedes [Ps 17,34]. Advertendum est quod ex hiis verbis ostenditur in quo consistit vera mundicie virtus … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 17,34. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 145f.
(104v) Michael Aiguani de Bononia: Commentaria in Psalmos Davidicos. Ps 17,11. ›De ascensione domini‹. (T36). [A]scendit super Cherubin [Ps 17,11]. Notandum est quod Cherubin secundum Gregorium in omelia de angelis dicitur: Plenitudo sapiencie … — … quia ipso statim nato stella in oriente volans. Die vollständige Predigt oben Fol. 4v–5r.
(105r) [M]iserere nostri [Sir 36,1]. Hic notandum quod si volumus deum misereri et nos debemus proximis nostris miserere
(105v–106v) [A]nima mea turbata [Ps 6,4]. Videlicet propter acerbissimas penas quas in tormentis pacior … Ubi sciendum quod ad considerandas penas inferni est
(107r–109v) [L]ibera me domine de morte [CAO 7091]. Notandum est quod deus omnes ad eum clamantes exaudit
(109v–110r) De sancto Martino. (S81). Oculis ac manibus in celum intentus [CAO 4111]. Verbum sancte matris ecclesie in laudibus martiris de beato Martino confessore atque pontifice decantatum … – 110v leer.
(111r–112r) [E]rat quidam regulus [Io 4,46]. Pro parvitatem regni aut fidei iste regulus est figura Iudeorum difficile ad fidem venientium … Glossa ordinaria marginalis et interlinearis, Io 4,46–54, im Anschluss Bonaventura, Commentarius in evangelium Johannis, Cap. 4: Moraliter hic considerandum est quis regulus quis reguli filius … — … et recusavit ire post reguli filium. Der Anfang wie 94r. Druck: Bonaventurae opera 6, 301–303.
(112r–v) Gilbertus Tornacensis: Sermo ad virgines et puellas. Schneyer 2, 303 Nr. 251.
(113r–115r) [S]i esset propheta [Lc 7,39]. Sic mente subdola necnon murmure et susurro locutus est phariseus de Christo ut auditum est in presentis missalis officii ewangelio quod scribitur originaliter loco
(115v–117r) [U]nxit eum deus [Act 10,38]. Notandum est eximius ille propheta Ysaia spiritu sancto repletus ostendens quis digne possit verbum dei ewangelizare … – 117v leer.
(118r–v) ›De sancta Anna‹. (S94). [I]nnocens manibus [Ps 23,4]. Hic ostendit et numerat vicia quibus quis debet carere sursus notans ascendere. Primo carere debet peccato operis … Am Anfang Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 23,4. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 209.
(119r–120r) De sancta trinitate. (T40). O beata et benedicta [CAO 3992]. Trinitatem personarum et unitatem essentie fuerunt credere debemus et nichil de hoc scrutari debemus
(120r) Jacobus de Voragine: Sermo de trinitate (Exzerptum). (T40). Trinitatem fidem nos docuerunt pater et filius et spiritus sanctus et ideo testimonium eorum est fideliter admittendum … — … ipsum decantandum instituit. Schneyer 3, 227 Nr. 85. (Der Anfang fehlt.).
(120v–121r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De Philippo et Jacobo‹. (S32). Schneyer 2, 8 Nr. 81.
(121v) De oboedientia et voluntate. [Q]uia non obediens fuisti ori domini [III Rg 13,21]. Non inferetur cadaver tuum in sepulchrum patrum tuorum [III Rg 13,22] dicit glossa super illud 1 Rg 15: Melior est obediencia quam victime [I Rg 15,22]. Inobediencia est genus ariolandi … … si inobedientes fueritis voci domini dei vestri [Dt 8,20]. Zitate von Augustinus, Ambrosius und Bernhard von Clairvaux.
(121v–122r) [I]ustorum anime [Sap 3,1]. Libenter possumus iuste pie sobrie vivere in hoc mundo quia deus est largus promissor et fidelis redditor et tanguntur duo
(122v–124r) ›De angelis sermo‹. (S70). [F]actum est silencium [Apc 8,1]. Notandum est diligenter quod angeli proeliabantur cum dracone septem capita habente ut habetur [Apc 12,7]. Primum caput est superbia … Am Anfang Conradus de Saxonia, Schneyer 1, 770 Nr. 340. Der Text setzt nach der Predigt (122v) fort Item angeli primo assistunt humilibus contra superbiam …
(124v–125v) Armandus de Bellovisu. ›De sancto Luca‹. Schneyer 1, 349 Nr. 95.
(126r–128r) Johannes de Rupella: De sancto Luca. (S75). Schneyer 3, 715 Nr. 166.
(128v–129r) ›De divisione apostolorum‹. (S97). [S]orte divisit [Ps 77,54]. Verba ista dupliciter exponi possunt. Primo in sensu allegorico et reali de apostolorum per mundum divisione
(129v–130r) Johannes de Rupella. ›De omnibus sanctis‹. (S79). Schneyer 3, 715 Nr. 173.
(130v–131v) Johannes de Rupella. ›Commemoratio annuarum‹. (S80). Schneyer 3, 715 Nr. 175.
(131v) Johannes de Rupella: De uno martyre. (C4). Schneyer 3, 716 Nr. 187. Der Text bricht nach wenigen Sätzen ab.
(132r–v) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. [S]equere me [Io 21,19]. Videlicet ad passionem crucis voluntarie veni secundum quod ipse Petrus dicit: Christus passus est [1 Pt 2,21] … — … quando ipse veniens eum in eterne beatitudinis mansione recipiam. Druck: Bonaventurae opera 6, 527–529.
(133r–v) Jacobus de Voragine. ›Dominica in LXX‹. (T16). Schneyer 3, 223 Nr. 32.
(134r–135r) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. ›Ultima dominica adventus‹. (T4). [A]ltera die videt Johannes [Io 1,29]. Hic tangitur ipsa testificacio in qua perhibet testimonium de innocentia humanitatis … — … et Iudei fuissent provocati ad contradicendum. Druck: Bonaventurae opera 6, 259 Nr. 61–262 Nr. 73; 263 Nr. 81–264 Nr. 83.
(135v) [E]rant pater eius et mater mirantes [Lc 2,33]. Glossa: Pater eius Ioseph qui nutritius pater dicitur sicut nutrix dicitur mater Bis 137r (… quinto prudentia) Hugo de Sancto Caro, Postilla super evangelium secundum Lucam, Cap. 2, mit Abweichungen. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 6, 145va–146rb. Der Text setzt fort: Hec processerat in diebus multis [Lc 2,36]. Iob 12: In antiquis est sapientia … [Iob 12,12] quia per longitudine temporis potuerunt plura audire … Nicolaus de Lyra, Postilla in Iob, Cap. 12. Verglichen mit GW M26502.
(138r–140r) Hugo de Sancto Caro: Postilla super evangelium secundum Lucam. Cap. 2. [P]uer autem crescebat [Lc 2,40]. Hic narratur primo quomodo cum parentibus ascendebat Ierusalem … — … ut proficiat exemplo. Mit Abweichungen. Druck: Hugonis de Sancto Charo … (wie oben), Bd. 6, 146vb–148ra.
(140v–141r) [P]ostquam impleti sunt [Lc 2,22]. Sicut dicit decretalis de constitutionibus: Quid quisque iuris in alterum statuerit debet ipse uti eo [X 1. 2. 6]
(141v–143r) ›De adventu Christi. De purificatione‹. [S]tatim veniet ad templum [Mal 3,1] quia Christus fuit nuncius novi testamenti ut predixerat Ier 31. Sciendum spiritus sanctus qui paraclitus dicitur eo quod iustos semper consolatur … Am Anfang Nicolaus de Lyra, Postilla in librum Malachiae prophetae, Cap. 3. Vergl. mit GW M26502. Im Anschluss vgl. den Anfang der Predigt in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 159 Helmst., 399rb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 184). Der Text setzt jedoch abweichend fort: In hiis verbis adventus Christi dupliciter venerabilis declaratur …
(143r–v) ›Dominica in LX‹. (T17). [E]xiit qui seminat [Lc 8,5]. Notandum exiit Christus tamquam bonus seminator. Primo de sinu patris et venit in agrum uteri virginalis … Am Anfang Jacobus de Voragine, Sermo in dominica in sexagesima, Schneyer 3, 223 Nr. 35.
(143v) Jacobus de Voragine: Sermo in septuagesima (Exzerptum). (T16). [M]ulti sunt vocati [Mt 22,14]. Notandum sumus vocati multi. Primo ut in celestes reges et episcopos eligamurSchneyer 3, 223 Nr. 34. Der Anfang fehlt.
(144r–v) [I]te et vos in vineam [Mt 20,7]. Ista verba dixit dominus vinee illis qui stabant in foro ociosi … Dieses Initium auch in München, BSB, Clm 3582, 58r (München BSB 3,1, 349).
(145r) Jacobus de Voragine: In cathedra sancti Petri (Exzerptum). (S23). [D]avid sedens in kathedra [II Rg 23,8]. Commendatur autem in verbis premissis a quatuor. Primo a kathedrali honoreSchneyer 3, 251 Nr. 381. Der Anfang fehlt.
(145v) ›Dominica in LX‹. (T17). [C]um turba plurima [Lc 8,4]. Notandum quod ubicumque in sacra scriptura vocabulum turba audimus diversas voluntates intelligere debemus. Cum turba … Properaret id est festinaret ad Ihesum … id est per parabolum grece parabola latine dicitur similitudoBarré, Les homéliaires (wie oben), Q I 19. Der Text endet auf dem Seitenrand, Schrift quer zur Leserichtung. Im Folgenden (146r–146v) Textanschluss unklar, die Seite beginnt … quantum ad iniquas cogitationes quibus perverse iudicantes rapinam committunt … Auslegung des Verses Sancti per fidem vicerunt regna operati sunt iustitiam [Hbr 11,33].
(146v–148v) Johannes de Rupella. ›De sancto Martino‹. (S81). Schneyer 3, 716 Nr. 179.
(148v–149v) ›De sancta Elizabeth‹. (S82). [C]or vidue [Iob 29,13]. Ad commendacionem beate Elizabeth notantur hic duo. Primo Elizabeth castitas
(149v–150v) Johannes de Rupella: De sancta Caecilia. (S83). Schneyer 3, 716 Nr. 180.
(150v–152r) Eberhardus de Valle scholarum: De sancta Caecilia. (S83). Schneyer 2, 3 Nr. 8.
(152v–153r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De sancta Katherina‹. (S85). Schneyer 2, 3 Nr. 13.
(153v) ›De una virgine‹. (C8). [F]avus distillans labia [Ct 4,11]. Hic Christus sponsus virginum hanc virginem in duobus commendat. Primo quantum ad mutuam dilectionem
(154r–156r) ›De conceptione‹. (S5). [G]loriosa dicta sunt [Ps 86,3]. Bernardus super Canticum: Civitas nichil aliud est quam concors hominum multitudo … Geringfügig abweichend gegenüber Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 159 Helmst., 297va–300ra (Wolfenbüttel Helmst. 1, 182).
(156v–157r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De sancto Thoma‹. (S8). Schneyer 2, 4 Nr. 23.
(157r–v) De divisione apostolorum. (S97). [E]go vos elegi [Io 15,16]. Verba ista accipi possunt dupliciter. Uno modo de ipsorum apostolorum corporali divisione … Vgl. Schneyer Wegweiser, 213.
(158r–159r) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. Cap. 1. [O]mnia per ipsum [Io 1,3]. Hic describitur verbum per comparacionem ad id quod per verbum dicitur … — … nec fide nec amore adheserunt. Druck: Bonaventurae opera 6, 248 Nr. 9; 247–250 Nr. 4, 6–8, 10–16.
(159r–160r) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. Cap. 1. [F]uit homo missus [Io 1,6]. Notandum egit supra de verbo secundum excellenciam divinitatis. Hic verbo agit secundum assumptionem humanitatis … — … hoc est semen. Druck: Bonaventurae opera 6, 250–252.
(160r–v) Bonaventura: Commentarius in evangelium Johannis. Cap. 1. [E]t verbum caro factum est [Io 1,14]. Hic tangit quartum scilicet adveniendi modus qui fuit per carnis assumptionem … — … sed expressionis. Druck: Bonaventurae opera 6, 252–254.
(161r–162r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De sancto Iohanne‹. (S10). [A]mice ascende [Lc 14,10]. Inter omnes affectiones ascensus est dignior … In verbo proposito commendatur a tribus. Primo a familiari Christi vocacione … Vgl. Schneyer 2, 4 Nr. 31. – 162v leer.
(163r–164r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De Innocentibus‹. (S11). Schneyer 2, 4 Nr. 34.
(164r–v) Jordanus de Quedlinburgo: De divisione apostolorum. (S97). Schneyer 3, 850 Nr. 435.
(165r–166r) Eberhardus de Valle scholarum. ›De sancto Silvestro‹. (S13). Schneyer 2, 5 Nr. 38. – 166v–167r leer.
(167v) Deus meus in te confido [Ps 24,2]. Quare confidendum est in ipso Romano subditur cum dicitur quia dominus deus meus es tu et redemptor … Vgl. im Folgenden Michael Aiguani de Bononia, Commentaria in Psalmos Davidicos, Ps 24,2. Druck: Lyon 1673, Bd. 1, Sp. 212.
(168r) [B]reves dies hominis [Iob 14,5]. Homo qui notat quod mercenarius cito faciat opus suum non conducet eum ad certas dietas … Auf dem Kopfsteg 1494.
(168r) [L]ignum habet spem [Iob 14,7]. Notandum alique arbores quando perscinduntur magis pullulant et arescunt ut vitis
(168v) Dixit Ihesus ad quosdam qui in se confidebant [Lc 18,9]. Ad quosdam scilicet superbos et per hoc nomine indignos scribit Theophylactus: Superbia plus vexat hominum mentes … Vgl. Zwettl, Stiftsbibliothek, Cod. 108, 83v (Zisterzienserstift Zwettl. Katalog der Handschriften des Mittelalters, Teil 2: Codex 101–200, bearb. von C. Ziegler, und J. Rössl, Wien 1985, 18).


Abgekürzt zitierte Literatur

Augsburg SSB 4 Die Handschriften der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg: 2° Cod 251–400e, beschrieben von W. Gehrt, Wiesbaden 1989 (Handschriftenkataloge der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg 4)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. Episcopi Cardinalis opera omnia … edita studio et cura P. P. Collegii a S. Bonaventura …, Bd. 1–10, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1898–1901
Busa S. Thomae Aquinatis opera S. Thomae Aquinatis opera omnia, ut sunt in indice thomistico additis 61 scriptis ex aliis medii aevi auctoribus, hrsg. von R. Busa, Bd. 1–7, Stuttgart 1980 (Index Thomisticus. Supplementum)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Irrgang S. Irrgang, Peregrinatio academica. Wanderungen und Karrieren von Gelehrten der Universitäten Rostock, Greifswald, Trier und Mainz im 15. Jahrhundert, Stuttgart 2002 (Beiträge zur Geschichte der Universität Greifswald 4)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Koblenz 1 Die nichtarchivischen Handschriften der Signaturengruppe Best. 701 Nr. 1–190, ergänzt durch die im Görres-Gymnasium Koblenz aufbewahrten Handschriften A, B und C, bearbeitet von C. Meckelnborg, Wiesbaden 1998 (Mittelalterliche Handschriften im Landeshauptarchiv Koblenz 1)
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
Marburg Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Marburg, beschrieben von S. Heyne, Wiesbaden 2002
Matrikel Rostock 1 Die Matrikel der Universität Rostock, Bd. 1, hrsg. von A. Hofmeister, Rostock 1889
Melle J. H. von Melle, Katalog der 1804 der Öffentlichen Bibliothek in Lübeck einverleibten lübeckischen Dom(Stifts-) Bibliothek, Lübeck 1804, Manuskript
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
München BSB 3,1 Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, Bd. 3,1: Die Pergamenthandschriften aus Benediktbeuern Clm 4501–4663, beschrieben von G. Glauche, Wiesbaden 1994 (Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Monacensis 3,1)
München BSB 3,3,1 Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, Bd. 3,3,1: Die Handschriften aus Augsburger Bibliotheken, Bd. 1: Stadtbibliothek, Clm 3501–3661, beschrieben von E. Rauner, Wiesbaden 2007 (Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Monacensis 3,3,1)
München BSB 4,9 Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, Bd. 4,9: Clm 28461–28615, beschrieben von D. Kudorfer, Wiesbaden 1991 (Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Monacensis 4,9)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
RETM Repertorium edierter Texte des Mittelalters aus dem Bereich der Philosophie und angrenzender Gebiete, 2. Aufl., hrsg. von R. Schönberger u. a., Bd. 1–4, Berlin 2011
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schweitzer Bestände R. Schweitzer, Die alten und wertvollen Bestände der Stadtbibliothek. Entstehung der Sammlung. Geschichte der Auslagerung. Bedeutung der Rückkehr, in: Der Wagen 1992, 73–105 und 269–278
Schwenke/Schunke I. Schunke, Die Schwenke-Sammlung gotischer Stempel- und Einbanddurchreibungen nach Motiven geordnet und nach Werkstätten bestimmt und beschrieben, Bd. 1: Einzelstempel, Berlin 1979 (Beiträge zur Inkunabelkunde 3,7)
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
VD16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gateway-bayern.bib-bvb.de/aleph-cgi/bvb_suche?sid=VD16
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)
Wolfenbüttel Helmst. O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)