Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 4° 66
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 3: Die theologischen Handschriften: Quartreihe. Die juristischen Handschriften, beschrieben von M. Stähli, Wiesbaden, 1981 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 4), S.
102
-
105
.
Handschriftentitel: Bartholomaeus de Chaimis. Bonaventura etc.
Entstehungsort: Franziskaner
Entstehungszeit: Ende 15. Jh.
Katalognummer: Manuscripta Mediaevalia Objektnummer, 90126447,T
Beschreibstoff:
- Papier.
- Wasserzeichen: Ochsenköpfe mit Blume und Beizeichen ähnlich XII 817, Ochsenköpfe mit doppelkonturigem Kreuz und drei Blumen ähnlich XI 381, 14559, Ochsenköpfe mit doppelkonturigem Kreuz und Schlange ähnlich XVI 178, Berge mit doppelkonturigem Kreuz ähnlich 11800.
Umfang: II + 226 Bl.
Format: 16 × 11 cm
Lagenstruktur: Lagen: VIII (16). 5 VI (76). V (86). VII (100). 2 VI (124). 111 (130). II (134). 3 VI (170). VI-3 (179). 2 VI (203). VI-l (214). VI (226). Reklamanten, z.T. weggeschnitten. Mehrere Schaltzettel.
Seiteneinrichtung: Schriftraum:
12-12,5 × 8 cm, 37-43 Zeilen.
Schrift:
Bastarda currens.
Auszeichnungsschriften / Buchschmuck: Rote Lombarden und Rubrizierung.
3r 6zeilige rote Initiale mit grünem Fleuronnée, 159r und 181r 9zeilige rote bzw. grüne Blattrankeninitiale mit Fleuronneeverzierung in der Gegenfarbe.
3r 6zeilige rote Initiale mit grünem Fleuronnée, 159r und 181r 9zeilige rote bzw. grüne Blattrankeninitiale mit Fleuronneeverzierung in der Gegenfarbe.
Einband: Bei der Restaurierung 1960 neu gebunden.
Provenienz der Handschrift: Iv Abschriften von Bestätigungen der Teilhabe aller Ordensmitglieder an allen in den Klöstern gehaltenen Messen, Vigilien, Gebeten etc., durch den Provinzialvikar der Franziskaner-Observanten in Sachsen, den Guardian Nicolaus Ottonis (belegt 1479 s. S. 467) und den Generalvikar. Darunter Notanda: Nota venerabilis pater Hinricus Kone retulit in conventu Ghustroviensi (ratrem laboribus impeditum posse promereri indulgencias … . Zu Henricus Kün, 1505 Vicarius secunda vice fratrum de familia provinciae Saxoniae, vgl. S. 537.
Inhalt:
- IIr-2r Franziskaner-Observanten betreffende Privilegien der Päpste Eugenius IV. (1431-1447), Sixtus IV. (1471-1484), Innocentius VIII. (1484-1492), die ersten Zeilen kaum leserlich. Ego frater … anno domini 1484 … In primis Eugenius papa quartus ob multa scandala evitanda … concessit fratribus minoribus de observancia. (1r) Ego frater Natalis de Pamoreth commissarius in curia Romana … Jo[hanni] Phill[ippi] vicario generali fratrum minorum de observancia ultramontanorum certifico quod sanctissimus etc. dominus Sixtus pp. quartus concessit
Zu Natalis de Pomerat vgl.S. 484 u. 503. zu Johannes Philippi S. 428 u. ö.
- 2v leer.
- 3r-78v Bartholomaeus de Chaimis OFM: Confessionale. Anfang durch Moder zerstört. >Incipit confe[ssiona]le per … Chamis[sic] de … angelis apud Mediolanum … < Cum ars arcium sit regimen animarum … — … merita passionis Christi. Editionen:
- S. 453 Anm. 1.
- S. 531ff.
- (79r-84v) Sachregister.
- (85r) Glaubens- und Sündenbekenntnis für Minoriten: Credis frater omnibus articulis fidei et sacramentis sancte nostre Romane ecclesie … Gaudes quia in ordine beati Francisci … morieris
- (85v) Erläuterungen zu Confessor I § Quid si aus der Summa casuum des Bartholomaeus Pisanus. vgl. S. 428/29.
- (Bl. 86) leer.
- 87r-99r De casibus papalibus et episcopalibus. Anfang unleserlich. Quoniam (?) … extra de sente excomm. A nobis: Contingit interdum ut qui ligatus est … Ne ergo ignorancia casuum reservatorum domino pape aut episcopis sit simplicibus sacerdotibus occasio delinquendi, ponam hic primo casus reservatos domino pape, deinde casus reservatos episcopis … — … [Articulus quintus] decedens in notorio crimine. Hec dominus Anthonius [de Forciglione] in confessionali parte prima c. xi.
- Darunter notanda. Nota Eugenius quartus dedit fratribus minoribus absolvendi auctoritatem ab hiis
- (Bl. 100) leer.
- 101r-130r Sermones.
- Semen cecidit in terram bonam fecit fructum [Lc 8,8] … de consecr. d. ii Qui bene. Sacerdos qui non bene
- (103r) Cecus sedebat secus viam mendicans [Lc 18,35] Inter omnia nociva pulveres terre solent oculum ledere
- (105r) Erat Ihesus eiciens demonium [Lc 11,14] Medicus expertus non curat morbum nisi prius
- (107v) Est puer unus hic [Io 6,9] Sicut corpus humanum quia subiacet corrupcioni
- (110r) Trium tibi opcionem do unum quod volueris elige [2Sm 24,12] Augustinus super Cant
- (111v) >De penitencia in generali et sex exercia[sic] propter que commendatur penitencia.< Ipse me reprehendo et aga penitenciam in favilla [Iob 42,6] Dicit Crispinus super Math
- (114r) Contricionis in peccatore primo ponenda est quidditas, secundo necessitas, tercio multiplex causalitas
- (117v) Effunde sicut aquam cor tuum [Lam 2,19] Dicit Bernardus: si perfeccionem
- (121r) Quod debetis reddite pro peccato [1Sm 6,3] Dicit Bernardus: O homo si congruisset
- (122v) >Dominica letare ex thesauro novo.< Letare Iherusalem et conventum facite [Is 66,10] Verba hec ex Ysaia c. ultimo. Pro introitu misse presentis dominice. 5 S. 530 Nr. 68.
- (126v) >Dominica oculi ex thesauro novo.< Cum immundus spiritus exierit ab homine ambulat per loca [Lc 11,24] Per introductionem oritur questio qua liter. 5 S. 530 Nr. 67.
- (130v) leer.
- 131r-v Verba ista hodie cuilibet fideli proponuntur ad meditandum martem Christi … — … salutemus ergo ad hoc optinendum crucem sanctam dicendo: O crux ave … addamus Pater noster et Ave Maria. Die ersten 21 Zeilen bis: … sub isto capite membra delicata … stimmen wörtlich mit dem Prolog zur Passio Jesu Christi Johannis Kannemann überein, vgl. unten.
- Nach einem eingeschobenen Teil: Ad illas compassiones nos provocat sancta mater ecclesia. nähert sich der Text gegen Ende sinngemäß wieder dem Kannemannschen Prolog an.
- (133v) leer.
- (134r-v) Quarto traditus fuit in mortem a discipulis. Es handelt sich um eine Ergänzung zum nachfolgenden Prolog zur Passio Jesu Christi Johannis Kannemann, siehe 135v, Zeile 26. Der Anfang derselben Ergänzung auch 191r.
- 135r-155v [Johannes Kannemann OFM: Passio jesu christi]. mit abweichendem Predigtthema und Prolog. O vos omnes qui transitis per viam [Lam 1,12] Verba premissa scripta sunt in libro lamentacionum.
- (135v) Tercio tradidit semet ipsum in mortem … — … confido tamen de divino auxilio et precibus beate virginis Marie. Ut ergo nobis gracia et devocio donetur dicemus Pater noster et Ave Maria.
- (135v) Cum igitur passio Christi sit ultimum et singulare remedium ad curandum consciencie vulnera … Passionis causam, modum et ordinem in septem partes distinguamus … — 155v … ad gloriam et ad gaudium beate resurrectionis.
Nach diesem unüblichen Prolog folgt mit gelegentlichen Abweichungen und Kürzungen die Passio Johannis Kannemann:Editionen und Parallelhandschriften:- L. Oliger, in: Franziskanische Studien 5 (1918) S .63.
- Vgl. auch S. 53.
- 156r-158r >lntroductio passionis dominice<. Respice in faciem Christi tui [Ps 83,9] Presens verbum potest nos valere ad duo: Primo ad introducendum et persequendum dominice passionis historiam … — … admonet nos propheta dicendo: Respice in faciem.
- 158v Verzeichnis der Stationen des Leidensweges Christi, auf die Horen verteilt.
- 159r-180v [Bonaventura OFM: Soliloquium]. Flecto genua mea ad patrem domini mei lhesu Christi [Eph 3,14] Paulus apostolus vas electionis eterne … — … (bricht 179v kurz vor Schluß ab in Cap. IV. § 5,23:) quam enarrari, cuius cursus … (180r) Alphabetisches Sachregister, dessen erste Blätter fehlen: P-X. 305 al.
- Ed. Quaracchi t. VIII, 28-67, mit Abweichungen vom Druck.
- S. 28.
- 181r-185v [Bonaventura: De praeparatione ad missam].
- Prolog: Ad honorem gloriose et individue trinitatis, et ad reverenciam
- (181r) Text: Primo accessurus ad mensam celestis convivii … — … sed auxilio gracie sue quod mihi et tibi prestare dignetur qui vivit et regnat in secula seculorum, amen.
- Darunter Notanda: Hore canonice diurne et nocturne sic persolvende sunt: Intellectualiter … Nota quatuor utilitates frequencius celebrandi
- 305 al.
- Ed. Quaracchi t. VIII, 99- 106.
- S. 29.
- 186r-190v >lncipit Concordancia ewangeliarum[sic] super quatuor ewangelistas<. Lesungen der Passion Christi, Vigilia palmarum - hora vesperorum feriae 5. in cena domini. Ante sex dies pasce venit Ihesus Bethaniam … — … lapidem eum custodibus. Deo gracias.
- (191r) (von derselben Hand) Setzt ein: Quarto traditus fuit [in mortem] a diseipulis suis. vgl. 134rv.
- (191v) leer.
- 192r-197r Sermones.
- >De annunciacione dominica.< Missus est angelus Gabriel a deo in civitatem [Lc 1,26] Karissimi, doctor seraphicus sanctus Bonaventura in breviloquio
- (195r) Tres sunt qui testimonium dant [1Io 5,7] Naturaliter appetitus inest creaturis … — … vitam habeatis, quam vitam nobis concedat.
- (197rv) Notanda. Nota quod festum trinitatis signanter et principaliter propter tria institutum est
- 198r-202v [Ps. Johannes Gerson: ]Sermo. >Ex sermone de concepcione beate Marie virginis quem predicavit venerabilis magister de Cracovia in concilio Basileense … < Tota pulchra es amica mea [Ct 4,7] Originaliter et transsumptive ad commendacionem celebritatis … — … (bricht 202v ab:) frequencius enarravit … Textgeschichte: Parallelhandschriften Frankfurt Ms. Praed. 122, 192r.Editionen
- P. Glorieux: Jean Gerson, Oeuvres completes, Paris 1960, t. I, S. 38 u. 64, t. V, S. XVII (dort auch der Hinweis auf den vermutlichen Verfasser: Gilles Charlier).
- 204r-205v Sermo de nomine domini. Quia in nomine Ihesu omne genu flectatur [Phil 2,10] Deficit sensus, herret palato ligwa … — … (bricht 295v ab:) in nomine eius … zwischen Bl. 205/206 1 Bl. herausgerissen, Textverlust.
- 206r-212v Tractatus de nomine Jesu. Anfang durch Moder zerstört.
- Prolog: Articulus primus de primis … pertinentibus ad incipientes. Pro incipientibus quatuor radios seu radiosas virtutes habet nomen domini Ihesu
- (206r) Text: >Refugium penitencium, primus radius.< Prima enim nomen Ihesu … — 212v … et gloriosus triumphas et regnas per omni secula seculorum amen.
- (213r-214v) leer.
- (215r) Notanda. Nota secundum Augustinum anima est spiritualis substancia
- Darunter: >Sequitur tractatus de cogitacionibus et earum qualitate Iacobi Carthusiensis doctoris eximigi.<
- 215v-223v Jacobus [de Jüterbog OCart.]: De cogitationibus et earum qualitate. Cum quodam tempore tumultibus … — … ut perficere potuit Christus Ihesus deus et homo per secula benedictus amen. >Explicit tractatus de cogitacionibus.<
- Jakob von Jüterbog S. 24f.
- Dieter Mertens: Iacobus Carthusiensis, Göttingen 1976, S. 277.
- 224r-226v leer.
Abgekürzt zitierte Literatur
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)